Owoce

Owoc (łac. fructus) − w znaczeniu botanicznym występujący u okrytozalążkowych organ powstający z zalążni słupka, zawierający w swym wnętrzu nasiona, osłaniający je i ułatwiający rozsiewanie.

Gdy w jednym kwiecie występuje większa liczba słupków wolnych, wtedy powstające z nich owoce tworzą owoc zbiorowy na wspólnym dnie kwiatowym (malina, truskawka). Natomiast z kilku kwiatów zebranych w skupiony kwiatostan powstają owocostany (morwa, kłębek buraka, figowiec, ananas).

Typowo wykształcony owoc składa się z owocni (perykarpu) i z nasion. Budowa owoców służy usprawnieniu różnych metod rozsiewania. Owoce mięsiste mogą być roznoszone przez zwierzęta, dla których stanowią pokarm (zoochoria), owoce suche rozprzestrzeniane są m.in. przez wiatr (anemochoria), wodę (hydrochoria) lub zwierzęta.

Budowa

Owocnia (perykarp) - powstaje ze ściany zalężni słupka, jest zbudowana z trzech warstw: 

ezokarp - warstwa zewnętrzna, okrywająca owoc, 

mezokarp - warstwa środkowa, może być soczysta (zbudowana z miękiszu), jak u pestkowca albo sucha i twarda jak w strąkach, 

endokarp - warstwa wewnętrzna, tworząca ściany komory nasiennej. Może być błoniasta i cienka jak w strąkach grochu, grubsza i skórzasta jak w jabłku lub zdrewniała w pestce śliwy.

Nasiona - powstają w wyniku rozwoju zapłodnionych zalążków.

Podział

Owoce mogą być pojedyncze (wówczas powstają z jednej zalążni) i złożone (owocostan) lub też zbiorowe (wtedy powstają z kilku słupków wolnych (apokarpicznie).

Ze względu na ekologię i morfologię, owoce dzieli się na suche i soczyste:

Owoce suche: 

pękające - są one wielonasienne i mają suche owocnie, które otwierają się po dojrzeniu i rozsiewają nasiona: 

mieszek - zebrane jako owoce zbiorowe tworzą wielomieszki, 

strąk, 

łuszczyna, 

łuszczynka, 

torebka,

niepękające - są zazwyczaj jednonasienne, nasiona tych owoców pozostają zamknięte w całej owocni lub jej części, 

niełupka, 

ziarniak, 

orzech (np.żołędzie) i orzeszek (np. kłębki buraka) 

skrzydlak 

rozłupnia rozpadająca się na rozłupki 

rozpadające się na jednonasienne niełupki

Owoce soczyste (mięsiste): 

pestkowiec 

jagoda 

jagoda pozorna 

owoce jabłkowate lub owoce szupinkowe

owoc zbiorowy 

owocostan (owoc złożony)

Agrest (Ribes uva-crispa L), zwyczajowo nazywana agrestem – gatunek krzewu z krzewu agrestowatych (Grossulariaceae DC). Występuje w stanie dzikim w Europie, Azji, Afryce.W Polsce roślina uprawiana, dość często dziczejąca (kenofit, agriofit).
Morfologia
Pokrój
Wysokość od 0,5 do 1,5 m w zależności od odmiany. Pędy o ciernich pojedynczych lub trzydzielnych umieszczonymi pod nasadą liści. Równie częste szczeciniaste kolce w międzywęźlach.
Liście
Liście 3–5 klapowe, na brzegu lekko karbowane.
Kwiaty
Drobne, zebrane w grona, najczęściej trójkwiatowe, zwisłe. Działki kielicha odgięte, wzniesione działki korony o kolorze białym, żółtoseledynowym lub czerwonoróżowym.
Owoce
Jagody barwy zielonej, żółtej lub o czerwonawej skórce, często pokrytej gruczołkowatymi włoskami. U niektórych odmian skórka jest gładka i błyszcząca.
Biologia
Roślina wieloletnia, manofanerofit. Kwitnie od kwietnia do maja, jest owadopylna, przedrpątne kwiaty zapylane są przez muchówki i błonkówki.
Zmienność
W Polsce występuje w trzech podgatunkach
Ribes uva-crispa L. subsp. reclinata (L.) Rchb. Roślina uprawiana o czerwonych owocach, słabo kolczasta, naga, o łukowatych gałązkach.
Ribes uva-crispa L. subsp. uva-crispa. Dziko rosnąca, silnie kolczasta, o nagich owocach i owłosionej zalążni.
Ribes uva-crispa L. subsp. grossularia (L.) Rchb. Uprawiana i dziczejąca, z zalążnią i owocem miękko owłosionymi oraz ogruczolonymi.
W uprawie występują liczne mieszańce z amerykańskimi gatunkami porzeczek.
Zastosowanie
Roslina owocowa: uprawiana w Europie, posiada ponad 1500 odmian.
Sztuka kulinarna wykorzystywane są owoce. Można je zjadać zarówno na surowo, jak i w przetworach, oraz suszone lub kandyzowane.
Wartość odżywcza: owoce zawierają pektyny, są bogate w żelazo, witaminę C, B1, PP i A.
Mają korzystny wpływ na przemianę materii, działają przeczyszczająco, są nieodzownym składnikiem diet odchudzających – 100 g owocu zawiera 41 kalorii, 0,2 g tłuszczu, 0,8 g białka, 11,8 g węglowodanów i 3 g błonnika.
Uprawa
Dobrze rośnie na glebach żyznych, dostatecznie wilgotnych, o lekko kwaśnym odczynie (pH 6–6,5). Odmiany uprawne bardzo często szczepione są na porzeczce złotej (Ribes aureum) "pod koronę", co daje rośliny pienne ("drzewiaste", jednak nie wyższe niż 1,5 m), ułatwiające zbiór owoców.
------------------------------------------
Ananas jadalny (Ananas comosus (L.) Merr.), nazywany także ananasem właściwym lub a. czubatym – gatunek rośliny uprawnej, byliny z rodziny bromeliowatych (Bromeliaceae). W stanie dzikim występuje w Brazylii.
Morfologia
Łodyga
Silnie skrócona, dorasta do 1,2 m.
Liście
Długie, sztywne, kłujące, na łodydze ułożone spiralnie.
Kwiaty
Niepozorne, ciasno stłoczone, sześciodzielne, fioletowe.
Owoc
Rozwija się ze zrośniętych szypułek kwiatowych, przysadek, działek kielicha i zalążni.Owoce są beznasienne, o masie 1–2 kg, czasem 5 kg, o barwie brunatnozielonej, po dojrzeniu złotawożółte.Pióropusz liści ponad owocem nosi nazwę korony.
Biologia
Owoc dojrzewa w okresie letnim. Obecnie dzięki opryskom kwasem naftylooctowym reguluje się rozwój roślin, aby plantacje dawały plon w ciągu całego roku. Pierwszy plon zbiera się po 18–24 miesiącach od założenia plantacji.
Zastosowanie
Roślina uprawna - ananas był uprawiany w Ameryce na długo przed przybyciem Kolumba. Największe uprawy mają Chiny, Hawaje, Filipiny, Brazylia i Meksyk. W Europie na pocz. XVIII wieku rozwinęła się, zwłaszcza w Anglii, uprawa ananasa w szklarniach, która przetrwała do następnego stulecia. Pionierem jej w Polsce był w tym samym wieku brat króla Stanisława Augusta, Kazimierz Poniatowski, który założył szklarnie z ananasami w warszawskich ogrodach Frascati. Ich roczna wydajność wynosiła 5000 owoców.
Rozmnażanie: przez sadzonki zielne.
Sztuka kulinarna - duże soczyste i aromatyczne owoce nadają się do spożycia zarówno w stanie surowym jak i po przetworzeniu (soki, dźemy, kompoty). Zawierają enzym ułatwiający trawienie (bromelina).
Roślina lecznicza
Surowiec: owoce, liście.
Skład: owoce są bardzo bogate w cukry, których mogą zawierać do 14%. Poza tym w ich składzie znajdują się spore ilości witaminy C (do 40 mg%), kwasy organiczne, związki miedzi i potasu, oraz enzym bromelina o działaniu proteolitycznym.
Niedojrzałe owoce i sok z liści (mający właściwości przeciwrobacze) są absolutnie zakazane kobietom ciężarnym, mogą bowiem spowodować poronienie.
----------------------------------------
Arbuz zwyczajny, nazywany także (Citrullus lanatus (Thunb.) Mansf.) – gatunek rośliny z rodziny dyniowatych. Wywodzi się z Afryki. Jest uprawiany w Polsce.
Morfologia
Łodyga
Płożąca się, bywają jednak formy o łodydze podnoszącej się. Łodyga w przekroju jest okrągła, osiąga 2-3 metry.
Liście
Duże, ciemnozielone, u podstawy sercowate, a wyżej położone, silnie powcinane trój- lub pięciodzielne, osadzone na ogonkach liściowych. W węzłach liściowych wyrastają wąsy czepne.
Kwiaty
Niewielkie, wyrastają pojedynczo w kątach liści. Korona kwiatu zwykle jest żółta lub zielonkawożółta, połączona w rurkę, z pięcioma płatkami. Na jednej roślinie występuje 10-30 kwiatów żeńskich i 100-400 męskich.
Owoce
Jadalna jagoda ze słodkim, ciemnoczerwonym, pomarańczowym, żółtym lub białym miąższem (mezokarpem). Egzokarp składa się z dwóch warstw, jest mocny i twardy, w kolorze ciemnozielonym, zwykle nakrapiany promieniście w różnych odcieniach zieleni. Pod koniec wegetacji roślina zawiązuje nasiona. Barwy nasion są również bardzo zmienne – od białej lub żółtej poprzez żółtobrązową, brązową i czarną do czerwonej, a nawet zielonej.
Korzenie
System korzeniowy jest bardzo rozległy i płytki. Sięga w głąb na około 60 cm.
Zmienność
W uprawie znajduje się szereg kultywarów tego gatunku, m.in.:
'Bingo'
'Crimson Sweet'
'Janosik'
'Sugar Baby'
'Rosario'
Biologia
Roślina jednoroczna. Kwiaty są obcopylne. Rośliny są na ogół jednopienne. Najpierw pojawiają się kwiaty męskie, a później po tygodniu żeńskie. Kwiaty otwierają się na bardzo krótki okres, zwykle po wschodzie słońca i pozostają otwarte jeden dzień, potem opadaj

Wartości odżywcze i lecznicze
słodkawy, przyjemny, orzeźwiający smak, do czego przyczynia się zawartość kwasu jabłkowego i cytrynowego. Ma znikomą zawartość witamin: 0,03 mg% B1, 0,04 mg% B2 i 6 mg% C. Poza tym zawiera: ok. 70 mg% potasu, 11 mg% wapnia, 8 mg% chloru, 8 mg% sodu, 7 mg% siarki, 3 mg% magnezu i fosforu, 02 mg% żelaza i ok. 0,07 mg% miedzi. Ma znikomą wartość energetyczną – zaledwie ok. 30 kcal w 100 g.
Polepsza przemianę materii, wpływa korzystnie na układ pokarmowy. Jest też używany do maseczek na skórę, działa bowiem przeciwzmarszczkowo, tonizująco i ściągająco, pomaga przy leczeniu stanów zapalnych skóry i zajadów.
Arbuz dzięki dużej zawartości wody w owocach jest gatunkiem moczopędnym, zalecanym dla chorych na nerki. Z badań wynika również, że podobnie jak pomidor i czerwony grejpfrut jest źródłem likopenu, który ma właściwości wspomagania leczenia chorób nowotworowych.
Zastosowanie
Roślina uprawna. Jest uprawiany jako warzywo.Obecnie uprawiany jest w wielu krajach, na różnych zamieszkanych kontynentach. Największym producentem są Chiny, a następnie Turcja.W Europie krajami, w których uprawia się arbuzy są Hiszpania, Portugalia, Włochy, Chorwacja, Francja, Grecja, Bułgaria, Rumunia, Węgry i Ukraina.
Historia uprawy: Wymieniany jest już w Biblii, w Chinach i Indiach uprawiany był od niepamiętnych czasów. Do Europy dotarł ok. XI-XII w., a w XIV w., na naszych terenach wyróżniano już kilka odmian arbuzów. W Polsce również wyhodowano odmianę odporną na niskie temperatury.
Uprawa
Roślina światłolubna, ciepłolubna i potrzebująca bardzo dużo wody. Optymalna temperatura powietrza waha się od 21 do 29 st. C minimalna to 18, a maksymalna 35 stopni. Stąd w warunkach naturalnych rośnie w krajach o ciepłym i gorącym klimacie. Dobrze rośnie na glebach o pH 5,5-6,0, próchniczych, bogatych w składniki pokarmowe i na glebach wcześniej nie zajętych pod uprawę. Rośliny wysiewa się pod koniec lutego albo na początku marca. W Polsce uprawiany głównie w szklarniach i tunelach foliowych (do uprawy w Polsce najlepiej nadają się miejscowe odmiany). Sadzenie arbuzów powinno odbywać się w rozstawie 80x100 cm (arbuz uprawiany jest z rozsady doniczkowej). Podlewanie umiarkowane, niezbyt częste, ale systematyczne (z racji głębokiego zasięgu systemu korzeniowego arbuz jest odporny na okresowe susze). Zbieranie owoców odbywa się zazwyczaj od połowy sierpnia do połowy września.
----------------------------------------------
Aronia czarna, (Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott) – gatunek krzewu należący do rodziny różowatych. Pochodzi ze wschodnich wybrzeży kontynentu północnoamerykańskiego, na którym występuje w stanie dzikim. W Polsce uprawiany na plantacjach, sporadycznie sadzony w lasach. Na Pomorzu lokalnie zadomowiony (kenofit) - może występować tam na torfowiskach stwarzając zagrożenie dla ich wartości przyrodniczej.
Morfologia
Pokrój
Krzew osiągający wysokość 2 do 2,5 m, wyjątkowo 3 m.
Liście
Naprzemianległe, ciemnozielone, długości do 6 cm. Jesienią pomarańczowe, do czerwonych.
Kwiaty
Zebrane w baldachogrona.
Owoce
Jagody o barwie ciemnogranatowej, prawie czarnej i słodkawym, aromatycznym miąższu. Owoce o średnicy ok. 10 mm, pokryte delikatnym, meszkowatym nalotem.
Biologia i ekologia
Rozwój
Roślina wieloletnia, nanofanerofit. Kwitnie w maju na biało.
Siedlisko
Spotykana równie często na terenach podmokłych, jak i bardzo suchych. Roślina o niewielkich wymaganiach glebowych, dobrze rośnie także na glebach IV i V klasy. Toleruje niskie temperatury sięgające -35 °C. Preferuje stanowiska od w pełni nasłonecznionych do półcienia.
Zastosowanie
Roślina owocowa – coraz częściej uprawiana w ogrodach działkowych. Uprawa jest tym bardziej atrakcyjna, że aronia nie ma specjalnych wymagań glebowych. W chwili obecnej znanych jest ok. 15 odmian wyhodowanych na bazie tego gatunku, odkrytego w XVII i XVIII wieku na terenie obecnych Stanów Zjednoczonych i Kanady. Do Rosji przywieziono aronię ok. 1834 roku jako eksponat do ogrodów botanicznych, skąd „uciekła” rozprzestrzeniając się na pogórza Ałtaju oraz europejską część Rosji. Bywa, że jest nazywana również aronką.
Przemysł spożywczy: wykorzystywana do produkcji dżemów, konfitur, soków i nalewek, można jej także użyć jako naturalnego barwnika do przetworów (w tym galaretek, likierów, win). Owoce aronii spożywane na świeżo są mało smaczne.
Roślina ozdobna: Aronia uprawiana jest coraz częściej jako roślina dekoracyjna, ze względu na liście przybierające jesienią pomarańczową a potem czerwoną barwę.
Roślina lecznicza:
Surowiec zielarski – surowcem są świeże lub suszone owoce. Zawierają one dużą ilość antocyjanów, fenolokwasy, garbniki, pektyny, witaminy (sporo witaminy C i P) oraz sole mineralne: potas, wapń, fosfor, magnez, żelazo i pierwiastki śladowe: jod, mangan, molibden.
Skład chemiczny: w świeżej masie dojrzałych owoców znajduje się 74-83 procent wody i 17-26 procent suchej masy. Cukry stanowią 6,2-10,8 procent świeżej masy owoców, natomiast kwasy 0,7-1,3 procent w przeliczeniu na kwas jabłkowy. Ponadto stwierdzono obecność garbników, pektyn, barwników oraz pierwiastków chemicznych jak rad, molibden, żelazo i jod. Substancje garbnikowe (zawartość 0,35-0,6 procent suchej masy), nadają owocom cierpki smak, stąd rzadko nadają się do bezpośredniej konsumpcji. Najcenniejszą zaletą aronii jest bogactwo witamin, zwłaszcza występujących w śladowych ilościach w innych owocach i warzywach.
Działanie: owoce aronii czarnej, a także sok z nich można polecać w profilaktyce i leczeniu nadciśnienia tętniczego, arteriosklerozie, katarze żołądka oraz żylaków odbytu. Owoce aronii zawierają od 1200 do 5000 mg witaminy P, podczas gdy w owocach uprawianych tradycyjnie na terenie Polski zawartość tej witaminy nie przekracza kilkudziesięciu mg. Zaznaczyć należy, że w sokach i mrożonkach witamina ta prawie w pełni zachowuje swoją aktywność.
Zbiór i suszenie: suszenie owoców przeprowadza się zaraz po zbiorze rozkładając cienką warstwą w cienistym i przewiewnym miejscu, najlepiej jeżeli jest możliwość rozłożenia owoców na sicie.
Sztuka kulinarna: z owoców aronii można przygotować soki, dżemy, powidła, galaretki, marmolady. Sok z aronii może być używany do barwienia innych soków. Bardzo cennym surowcem jest susz z owoców. Po zalaniu wrzątkiem daje napar o pięknym rubinowym kolorze, co świadczy o zachowaniu aktywnej witaminy P. Dzięki dużej zawartości antocyjanów sok z aronii może zastąpić w przemyśle spożywczym barwniki sztuczne. Rozcieńczony 100 razy ma jeszcze intensywnie różową barwę. Świeżo zerwane owoce posiadają cierpki posmak wynikający z zawartości garbników, jeśli jednak zje się je po kilku dniach lub przemrozi w lodówce – unika się tego nieprzyjemnego smaku.
W kosmetyce stosuje się sok z aronii w dużych rozcieńczeniach. Jest pomocny przy oparzeniach słonecznych. Przeciwwskazania: nadkwaśność i wrzody żołądka.
Przepisy kucharskie
W gospodarstwie domowym można z aronii otrzymać następujące przetwory:
Sok – najprościej i najszybciej uzyskuje się bogaty w witaminy sok aroniowy w sokowniku – parowniku. Owoce aronii zmieszane z cukrem poddane działaniu gorącej pary wodnej dają znakomity w smaku sok o barwie prawie czarnej. Aby poprawić jego walory smakowe można dodać do niego soku z jarząbu słodkiego jadalnego lub innych bardziej kwaśnych soków. Nie należy uzyskiwać soku przez zasypywanie owoców cukrem w słoju, gdyż efekty będą o wiele gorsze.
Konfitury – należy je smażyć niezbyt długo. Dla poprawy smaku można dodać soku z cytryny, czarnej porzeczki, kwaśnych odmian jabłek lub kwasku cytrynowego.
Przecier – owoce przeciera się z cukrem, dodając na 1 kg aronii 1 kg cukru. Smak poprawia dodanie jabłek w skali 3 kg aronii i 1 kg jabłek. Przecier należy podgrzać do temperatury 60-70 °C stale mieszając, następnie umieścić w gorących sterylizowanych słojach lub puszkach (w produkcji przemysłowej).
Owoce konserwowane na gorąco – owoce aronii wsypane do cedzaka należy zanurzyć na 2 minuty we wrzącej wodzie. Następnie wkłada się je do misy i zasypuje cukrem kryształem (0,5 kg cukru na 1 kg owoców). Owoce z cukrem podgrzewamy do temperatury 90 °C ciągle mieszając i natychmiast rozlewamy do gorących, suchych słojów, które następnie szczelnie zamykamy. Przy dobrej organizacji konserwacja 2 kg owoców trwa 10-15 minut.
Aronia w soku własnym – owoce należy wsypać do słojów, zalać gorącym sokiem z aronii i pasteryzować.
---------------------------------------------------------
Awokado, smaczliwka (Persea Scheffer) – rodzaj wiecznie zielonych drzew z rodziny wawrzynowatych (Lauraceae). Występuje w klimacie tropikalnym i subtropikalnym Ameryki.
Wykopaliska dowodzą, że awokado było już wykorzystywane 7000 lat p.n.e. Pierwotnie pochodzi z południowego Meksyku, lecz stosunkowo szybko rozpowszechniło z Ameryki Północnej - przez Środkową - aż do Południowej (Peru).
Morfologia
Pokrój
Dorasta do 20 m wysokości.
Liście
Skórzaste, lancetowate, całobrzegie, o długości do 25 cm, 2-12 cm szerokości, ułożone na pędzie skrętolegle lub naprzemianlegle.
Kwiaty
Żółtawozielone, zebrane w wiechy na szczytach pędów.
Owoce
Owoc smaczliwki, nazywany gruszką awokado, ma gruszkowaty, rzadziej okrągły lub jajowaty kształt. Gruby, zielony egzokarp otacza tłusty, kremowozielonkawy miąższ (mezokarp) oraz niejadalne nasiono. Ze względu na brak endokarpu owoc ten jest jednonasienną jagodą, z nasionem otoczonym cienką łupiną nasienną. Z uwagi jednak na podobieństwo morfologiczne część autorów zalicza ten owoc do pestkowców.
Okres dojrzewania owocu jest wyjątkowo długi – przeciętnie trwa 6-8 miesięcy. Częścią jadalną jest miąższ, stanowiący ok. 85% masy owocu.
Systematyka
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009).
Jeden z około 50 rodzajów zaliczanych do rodziny wawrzynowatych (Lauraceae), wchodzącej w skład rzędu wawrzynowców (Laurales) stanowiącego klad w obrębie grupy magnoliowych w obrębie wczesnych dwuliściennych.
Skład chemiczny i wartość odżywcza
W 100 g awokado znajdują się:
kalorie: 221 kcal
błonnik: 6,3 g
węglowodany: 0,4 g
tłuszcze: 23,5 g (w tym duży udział tłuszczów jednonienasyconych)
białka: 1,9 g
woda: 66%
witaminy: A, B1, B2, C, PP, K i H, kwas pantotenowy
substancje mineralne: wapń, potas i fosfor
Toksyczność dla zwierząt
Liście, gałęzie, kora i pestki awokado są trujące dla zwierząt. Spożycie może doprowadzić do śmierci.
Zastosowania
Awokado jest stosowane przede wszystkim w sztuce kulinarnej. Zawarte w owocach tłuszcze są równie łatwo przyswajalne przez organizm człowieka co masło. Zawartość nienasyconych tłuszczów sprawia, że polecane powinno być osobom chorującym na miażdżycę, nadciśnienie oraz jako uzupełnienie diety lub namiastka masła.
Awokado wskazane jest dla osób chorujących na stłuszczenie wątroby i zaburzenia metabolizmu tłuszczów, gdyż zawarta w nim miedź powoduje normalizację funkcji enzymatycznych wątroby i ustępowanie stłuszczenia.
W 2000 r. na Międzynarodowym Kongresie Chemicznym w Honolulu dr H. Kawagiszi z Uniwersytetu Szizuoka (Japonia) przedstawił zachęcające wyniki oddziaływania awokado na wątrobę porażoną wirusem HCV i wirusowym zapaleniem wątroby (WZW typu C).
Dojrzały owoc doskonale się rozsmarowuje, dzięki czemu w niektórych krajach jest doskonałym zamiennikiem tłuszczów zwierzęcych. Spożywać go można w postaci sałatek oraz przystawek. Dodanie soku z cytryny zapobiega brunatnieniu miąższu owocu.
Owoc znajduje także różnorodne zastosowanie w kuchniach etnicznych:
wegetariańskie sushi (Japonia/Kalifornia),
napoje mleczne z awokado i lodem (vitamina de abacate, Brazylia),
pasta z awokado (guacamole, Meksyk),
odwar sporządzony ze skóry pomaga w rozstrojach żołądkowo-jelitowych oraz wykazuje działanie przeciwrobacze.
Awokado stosuje się także w kosmetce. Maseczki z tego owocu łagodzą podrażnienia skóry (w tym również spowodowane słońcem) i odżywiają cerę.
------------------------------------
Banan (Musa L.) – rodzaj roślin z rodziny bananowatych, obejmujący około 80 gatunków. Przedstawiciele są typowymi przedstawicielami flory międzyzwrotnikowej Azji, Afryki i Australii. Część gatunków dostarcza jadalnych owoców. Słowo banan pochodzi prawdopodobnie od arabskiego słowa banan, co oznacza palec, lub afrykańskiego języka wolof, w którym rośliny te określa się mianem banaana.
Morfologia
Łodyga
Nierozgałęziona.
Liście
Gęste pokrywy liściowe pokrywają łodygę. Na szczycie znajduje się pióropusz podługowatych i dużych liści.
Kwiaty
Zebrane w szczytowy, duży, zwisający kwiatostan złożony z kwiatów grzebieniastych. Zapylane są one przez ptaki lub nietoperze.
Owoce
Żółtawa, podłużna, do 20 cm długa, mączysta jagoda z twardymi nasionami (większość bananów uprawianych do celów kulinarnych nasion jednak nie posiada).
Biologia i ekologia
Bananowce do prawidłowego rozwoju potrzebują klimatu ciepłego i wilgotnego. Wysoka jakość owoców zależy od dużej ilości wody i wysokiej temperatury, w związku z czym zasięg ich uprawy ogranicza izoterma 20 °C. Najlepsze wyniki osiąga się przy opadach wynoszących 120-150 mm miesięcznie. Wymagania glebowe roślin nie są duże, chronią glebę przed erozją.
Systematyka
Rodzaj należący do rodziny bananowatych (Musaceae), rzędu imbirowce (Zingiberales), kladu jednoliścienne (monocots) w obrębie Klad okrytonasiennych.
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa imbirowe (Zingiberidae Cronquist ), nadrząd Zingiberanae Takht. ex Reveal, rząd imbirowce (Zingiberales Griseb.), rodzina bananowate (Musaceae Juss.). podrodzina Musoideae Eaton, plemię Museae Benth., rodzaj banan (Musa L.).
Wybrane gatunki
banan mały (Musa nana)
banan ensete, enseta (Musa ensete Gmelin, syn. Ensete ventricosum)
banan karłowaty, banan chiński (Musa acuminata Colla, synonimy: Musa cavendishii Lamb. ex Paxton, Musa chinensis Lamb. ex Paxton, Musa zebrina Van Houtte ex Planch)
banan manilski (Musa textilis Nee)
banan plamisty (Musa sapientum)
banan zwyczajny, b. właściwy, b. rajski, pizang, muza (Musa x paradisiaca L., syn: Musa ornata var. normalis Kuntze, Musa sapientum L., Musa x paradisiaca var. sapientum)
Zastosowanie
Niektóre gatunki, zwłaszcza banan zwyczajny sa roślinami uprawianymi dla owoców. Główni producenci to: Indie, Brazylia, Ekwador, Filipiny, Chiny, Kostaryka, Izrael. Największymi krajami eksportującymi banany są: Ekwador, Kostaryka, Filipiny i Kolumbia, ich eksport stanowi w sumie ok. 2/3 światowego eksportu tych owoców.
Transport i przechowywanie
Banany wymagają dalekiego transportu z miejsca gdzie są uprawiane do miejsca sprzedaży. Aby osiągnąć jak najdłuższą trwałość skórki, której wygląd decyduje o wartości handlowej owoców, zbiór bananów następuje przed osiągnięciem dojrzałości. Owoce wymagają ostrożnego traktowania, szybkiego transportu do portów, schłodzenia i transportu w chłodniach. Celem jest powstrzymanie bananów przed wydzielaniem etylenu, naturalnego środka powodującego ich dojrzewanie. Takie postępowanie umożliwia przechowanie i transport przez 3-4 tygodnie w temperaturze 13 °C. Po przybyciu na miejsce przeznaczenia banany trafiają do dojrzewalni - miejsca gdzie umieszczane są w temperaturze 17 °C i traktowane etylenem o niskim stężeniu. Po kilku dniach banany zaczynają dojrzewać i rozprowadzane są do docelowej sprzedaży. Niedojrzałe banany nie powinny być przechowywane w domowych lodówkach, ze względu na zbyt niską temperaturę, która szkodzi owocom. Dojrzałe banany mogą być przechowane w domowej chłodziarce przez kilka dni.
Najnowsze badania sugerują, że dwutlenek węgla (który banany wytwarzają samoistnie) i sorbenty etylenu mogą wydłużyć trwałość owoców nawet w wysokich temperaturach. Efekt ten można wykorzystać pakując owoce w szczelny worek polietylenowy z dodatkiem absorbentu etylenu (np. nadmanganianu potasu). Zabieg ten wydłuża okres przechowywania do 3-4 tygodni bez potrzeby chłodzenia.
Wartość odżywcza

Wartość energetyczna  
89 kcal = 373 kJ  
Białka 1,1 g  
Węglowodany 23 g  
Tłuszcze 0,3 g  
Błonnik 2,6 g  
Witaminy  
C 8,7 mg  
B1 0,03 mg  
B2 0,07 mg  
B3 PP 0,67 mg  
B5 0,33 mg  
B6 0,37 mg  
B11 0,002 mg  
B12 0 mg  
A 0,003 mg  
D 0 mg  
E 0,37 mg  
K 0,0005 mg  
Makroelementy  
Fosfor 22 mg  
Wapń 5 mg  
Magnez 27 mg  
Potas 358 mg  
Sód 1 mg  
Mikroelementy  
Fluor 0,0022 mg  
Żelazo 0,29 mg  
Miedź 0,078 mg  
Cynk 0,15 mg  
Mangan 0,27 mg  
Selen 0,001 mg

------------------------------------------------

Borówka wysoka (Vaccinium corymbosum L), często nazywana borówką amerykańską – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Pochodzi z Ameryki Północnej, ale rozprzestrzenił się w naturalnym środowisku także w Japonii, Nowej Zelandii i w niektórych rejonach Europy (Wielka Brytania, Holandia). W wielu krajach, również w Polsce, jest uprawiany.

Morfologia

Pokrój

Krzew dorastający do 2,5 m wysokości.

Biologia

Roślina jest długowieczna. Może rosnąć nawet 20 lat.

Pędy

Pędy silnie rozgałęziające się. Pączki kwiatowe powstają w szczytowych partiach zarówno krótkopędów, jak i długopędów.

Liście

Eliptyczne, całobrzegie, skórzaste, całobrzegie (u niektórych odmian płytko ząbkowane).

Kwiaty

Zebrane w grona. Korona dzwonkowata, biała , białozielona lub różowa. Kwitnie od kwietnia do maja, kwiaty zapylane są przez pszczoły i trzmiele. Działki kielicha są trwałe, zrośnięte z zalążnią.

Owoce

Typu jagody pozornej. Dojrzewają od połowy lipca do września. Są dużo większe od owoców borówki czarnej podobne w smaku, lecz pozbawione brudzącego soku.

Korzeń

Oprócz korzeni głównych posiada bardzo dobrze rozwinięty system drobnych korzeni, które w początkowej swojej fazie wzrostu pełnią rolę włośników (u roślin wrzosowatych brak na ogół włośników).

Zastosowanie

Kulinaria; są smaczne i mają duże wartości odżywcze. Są bogate w cukry, kwasy mineralne, sole mineralne, pektyny, witaminy. Nadają się do spożycia na surowo, jako owoc deserowy, jak również na przetwory.

Odmiany

'Bluecrop' – bardzo plenna, o dużych, winno-słodkich owocach pokrytych niebieskim nalotem, zebranych w długie grona. Ma średnią porę dojrzewania. Najpopularniejsza z odmian borówki wysokiej w Polsce. Wyhodowana w ramach amerykańskiego programu hodowlanego w 1934 i wyselekcjonowana w 1941 roku w Stanach Zjednoczonych. 

'Blueray' – plenna, o dużych, winno-słodkich owocach zebranych w długie i dość gęste grona. Ma średnią porę dojrzewania. 

'Bluetta' – średnio plenna, o średniej wielkości, winnosłodkich, aromatycznych owocach zebranych w luźne, małe grona. Odmiana wczesna. 

'Darrow' – bardzo plenna, o bardzo dużych, lekko spłaszczonych, winno-słodkich owocach zebranych w luźne, nieduże grona. Odmiana późna, w zimne lata lub przy wczesnej jesieni duża część owoców może nie dojrzeć. 

'Herbert' – bardzo plenna, o dużych, lekko spłaszczonych, słodko-kwaskowatych owocach zebranych w luźne, duże grona. Jest dość późna. 

'Jersey' – plenna, o średniej wielkości winno-słodkich owocach zebranych w duże, luźne grona. Jest dość późna. Cechuje ją duża wytrzymałość na mróz. 

'Patriot' – bardzo plenna, o bardzo dużych, spłaszczonych, niebieskich o owocach z silnym nalotem woskowym. Owocuje w drugiej połowie lipca. Toleruje cięższe gleby. Wymaga silnego cięcia. 

'Sunrise' – o dużych, spłaszczonych, jasnoniebieskich i smacznych owocach o delikatnym miąższu. Jest plenna, owoce dojrzewają w drugiej połowie lipca. 

'Weymouth' – średnio plenna, o średniej wielkości, przeciętnym smaku owocach zebranych w luźne, średniej wielkości grona. Jest bardzo wczesna (owoce dojrzewają już połowie lipca).

Uprawa

Historia uprawy

Jest na dużą skalę uprawiana w Ameryce Północnej, szczególnie w USA, gdzie wyhodowano prawie wszystkie odmiany uprawne. Jej uprawa na skalę towarową jest prowadzona tylko w kilkunastu krajach świata. Według danych FAO całkowita produkcja w latach 2002-2007 wynosiła średniorocznie około 245 tys. ton. Ponad połowę, 128 tys.ton zbierano w USA, 76 tys. ton w Kanadzie a na trzecimi miejscu w produkcji światowej była Polska z ilością 18 tys. ton. Oprócz wymienionych krajów borówkę na skalę towarową uprawia się jeszcze w Rumunii, na Ukrainie, w Holandii, Rosji, Litwie, Nowej Zelandii, Włoszech i Francji. Pozostałe kraje produkują mniej niż jeden tys. ton rocznie. Liczne odmiany uprawne powstały nie tylko z samej borówki wysokiej, ale również w wyniku krzyżowań b. wysokiej z Vaccinium australe i V. angustifolium.

Wymagania

Ma bardzo duże wymagania jeśli chodzi o rodzaj gleby. Wymaga gleby bardzo kwaśnej, o pH 4-5, a nawet 3,5-4 (oznaczane w KCl). Gleba musi być próchniczna a optymalna zawarość próchnicy wynosi 3,5% i więcej. Najlepsze są gleby z torfu kwaśnego. Na glebach lekkich niezbędne jest nawadnianie. Jednak woda z naturalnych zbiorników przeważnie nie nadaje się do tego celu, ze względu na zbyt wysoki odczyn i musi być zakwaszana. Poziom wody gruntowej nie może być wyższy niż 40 cm. Roślina wytrzymuje mrozy do -25° C. Przy -30° C mogą przemarzać cieńsze pędy, a nawet całe części rośliny wystające ponad warstwę śniegu. Wiosenne przymrozki mogą zniszczyć część kwiatów.

Przygotowanie podłoża i sadzenie

W warunkach uprawy amatorskiej należy pod każdą sadzonkę wybrać dół o głębokości ok. 40cm – szerokości 50 cm i wypełnić go mieszanką gleby z torfem kwaśnym. Na plantacjach wybiera się głębokie bruzdy i wypełnia je mieszanką gleby z trocinami i korą. Sadzonki sadzi się w rozstawie 3m x1 m.

Pielęgnacja

Po zasadzeniu przycina się pędy na wysokość kilku oczek ponad ziemią. Glebę w rzędach należy odchwaszczać ręcznie, między rzędami można mechanicznie. Wskazane jest ściółkowanie rzędów trocinami lub korą. Zmniejsza to parowanie wody, wzbogaca glebę w próchnicę (po pewnym czasie, gdy kora i trociny zgniją) oraz zwiększa jej kwasowość. Przez pierwsze kilka lat po zasadzeniu usuwa się tylko pędy przemarznięte i uschnięte. Po 3-4 latach należy usuwać również najstarsze bardzo drobne gałązki i skracać pędy bardzo wysokie. Po 7-8 latach należy wykonać silniejsze cięcie, nie cięte rośliny mają bowiem skłonność do naprzemiennego obfitego owocowania co 2 lata.

Nawożenie

Do nawożenia używa się wyłącznie nawozów kwaśnych. Każdej wiosny należy nawozić siarczanem potasu w ilości 50-60 kg na 1 ha siarczanem amonu w ilości 60-80 kg na 1 ha. Nie należy stosować nawozów fosforowych, gdyż wnoszą one do gleby wapń.

---------------------------------------------

Borówka czarna (Vaccinium myrtillus L.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Ma wiele nazw zwyczajowych, m.in. jagoda, czarna jagoda, ciemna jagoda, leśna jagoda, modra jagoda, czernica, czernina. Jest szeroko rozprzestrzeniona w Azji, Europie i Ameryce Północnej na obszarach o klimacie umiarkowanym i arktycznym. W Polsce jest pospolita, zarówno na nizinach, jak i w górach.

Morfologia

Pokrój

Krzewinka osiągająca od 15 do nawet 60 cm wysokości.

Łodyga

Gałązki ostro kanciaste, nagie, zielone, gęsto rozgałęzione.

Liście

Ulistnienie skrętoległe, liście z zewnątrz połyskujące, od spodu jaśniejsze, cienkie, podługowato-jajowate, na brzegach drobno piłkowane, zaostrzone na szczycie. Ogonki krótkie. Na zimę opadają.

Kwiaty

Pojedyncze, zwisające w kątach liści na szypułkach długości 3-5 mm. Korona różowozielonkawa do białaworóżowej o beczułkowatym kształcie, cztero- lub pięciokrotnie wrębna. Posiada 10 pręcików i słupek złożony z 4-5 owocolistków.

Owoce

Czarna jagoda z niebieskawym, woskowym nalotem.

Biologia i ekologia

Krzewinka, chamefit. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Kwiaty są zapylane przez owady. Czas od zapylenia do pełnej dojrzałości owocu wynosi ok. 2 miesiące. Siedlisko: gatunek eurosyberyjski, występuje od niżu po wysokie stanowiska górskie (nawet powyżej górnej granicy lasu), miejscami masowo. Roślina kwasolubna, rośnie na glebach lekko wilgotnych w borach sosnowych, innych lasach iglastych, dąbrowach, buczynach i na wrzosowiskach. Czernica jest wskaźnikiem kwaśnych gleb.

Zastosowanie

Roślina lecznicza 

Surowiec zielarski: Owoc – Fructus Myrtilli (Farmakopea – Fructus Vaccinii), liść – Folium Myrtilli. Owoce zawierają garbniki (do 15%), kwasy (bursztynowy, jabłkowy i cytrynowy), pektynyantocyjany, witaminy C i B1, kartotenoidy. Liście zawierają glikozydy flawonowe, glikozydy fenolowe (gł. arbutynę), garbniki, antocyjany, olejek eteryczny i glikokiny - substancje działające podobnie jak insulina. 

Działanie: Świeże owoce mają działanie rozluźniające przy zaparciach i jednocześnie przeciwbiegunkowe. Owoce suszone działają tylko przeciwbiegunkowo, antyseptycznie, przeciwgorączkowo, dawniej używane również jako środek antyrobaczycowy. Liście stosuje się w stanach zapalnych układu moczowego i przewodu pokarmowego oraz jako środek pomocniczy przy leczeniu cukrzycy. 

Spożywanie świeżych jagód i ich przetworów wzmacnia wzrok, poprawia ostrość widzenia, zwłaszcza o zmroku. 

Brytyjscy lekarze stwierdzili, że jagody zabezpieczają przed pylicą, dlatego zalecają je górnikom, młynarzom i kominiarzom.

Sztuka kulinarna: Sok bywa używany do barwienia win (kupażowanie). Z jagód wyrabiane są konfitury i dżemy. Osłodzone owoce, surowe lub mrożone, wykorzystywane są jako farsz pierogów lub są wykorzystywane jako dodatek do deserów, np. gofrów czy naleśników.

-------------------------------------------

Brzoskwinia zwyczajna (Prunus persica (L.) Batsch) – gatunek drzewa należący do rodziny różowatych. Prawdopodobnie pochodzi z środkowych i północno-wschodnich Chin, obecnie nie rośnie dziko, występuje tylko jako roślna uprawna.

Morfologia

Pokrój

Drzewo o wysokości do 6 m , żyjące do 30 lat.

Pień

Kora ciemnobrunatnoszara , nieraz u dołu prawie czarna, podłużnie spękana.

Liście

Lancetowate, faliście ząbkowane, błyszczące.

Kwiaty

Kwiaty białe, różowe lub czerwone, kwitną wiosną, zanim pojawią się liście

Owoce

Owoce duże o masie 100-200 g, soczyste o omszonej skórce, żółtej z czerwonym rumieńcem. Owoce są jadalne. Dojrzewa w zależności od odmiany od lipca do października.

Systematyka i zmienność

W większości ujęć taksonomicznych brzoskwinia zwyczajna zaliczana jest do rodzaju Prunus i ma nazwę Prunus persica. Natomiast według Krytycznej listy roślin naczyniowych Polski zaliczana jest do odrębnego rodzaju brzoskwinia jako Persica vulgaris. 

Zastosowanie

Drzewo owocowe. W Chinach była już uprawiana 4000 lat temu. Przez Persję do Grecji dotarła ok. 300 r. p.n.e. W Rzymie rozpowszechniła się w ciągu pierwszego wieku n.e. Następna fala rozprzestrzenienia nastąpiła w XVI wieku, kiedy to brzoskwinia trafiła do Europy Północnej (na Wyspy Brytyjskie) i następnie dalej na różne kontynenty. 

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: owoc. 

Działanie: polecane w dietach odchudzających. Z uwagi na działanie zasadotwórcze i moczopędne, stosowane przy chorobach reumatycznych i schorzeniach układu moczowego. Działa uspokajająco. Bor podnosi poziom estrogenu, przez co przeciwdziała osteoporozie.

Sztuka kulinarna: Owoce są bardzo smaczne i zawierają węglowodany, związki magnezu, fosforu i potasu, prowitaminę A, witaminę C i witaminy z grupy B. Najczęściej jada się owoce surowe, można dodać do ciast, przetworzyć na kompot, dźem, ususzyć. 

Z pestek wyrabia się jasnożółty, dosyć rzadki olej, o delikatnym zapachu migdałów. Zawiera ponad 64% kwasu olejowego, 26% kwasu linolowego, 5,5% kwasu palmitynowego, 2,9% kwasu stearynowego. Olej stosuje się jako bazę do masażu. 

Niektóre kultywary są uprawiane jako rośliny ozdobne, np. `Alba Plena` o półpełnych kwiatach, `Klara Meyer` o również półpełnych kwiatach brzoskwiniowego koloru, `Magnifica` o ciemnorózowych i pełnych kwiatach, `Versicolor` o półpełnych białych lub bladoróżowych kwiatach z czerwonymi paskami.

Uprawa

Wymaga słonecznych miejsc. Nadaje się do stref 5-10. W Polsce nie jest całkowicie mrozoodporna – w surowe zimy w zimniejszych rejonach kraju może przemarzać, często też przemarzają wiosną pąki kwiatowe. W Polsce zazwyczaj stosowane są uprawy niskopienne (do 120cm wysokości). Wymaga gleb lekkich o dużej zawartości próchnicy i dobrze nawodnionej. Drzewo należy często przycinać, jeśli liczba zawiązków owocowych jest zbyt duża należy przesadzać drzewa tak by do owoców docierało słońce.

Choroby

Kędzierzawość liści brzoskwini. Najgroźniejsza i do tego bardzo pospolita choroba brzoskwini wywołana przez grzyba. Objawia się zniekształceniem liści – pofałdowaniem zwijaniem się, grubieniem. Zmiany są tak widoczne, że nie sposób ich nie zauważyć. Zaatakowane liście żółkną, a potem czerwienieją, rozwija się na nich białoszary nalot grzybni. Pod koniec czerwca obumierają. Zarażone grzybem drzewa rodzą mniej owoców, są bardziej podatne na mróz i wolniej rosną. Zwalczanie choroby w lecie (gdy objawy są widoczne) jest już nieskuteczne. Jedynym skutecznym sposobem ochrony jest opryskiwanie drzew środkami grzybobójczymi: 

Opryskiwanie musi być bardzo dokładne i przeprowadzone w okresie bezlistnym – jesienią po opadnięciu liści i wiosną przed rozwojem pąków.

Ciekawostki

W Japonii pestkami brzoskwini polerowano drewno. 

Kwiat brzoskwini jest stanowym kwiatem Delaware, stanowym owocem stanu Karolina Południowa. Georgia jest znana pod przydomkiem "Stan brzoskwiniowy". 

W Chinach brzoskwinie otaczano czcią i traktowano jak relikwię. Rysunki tych owoców zdobiły ściany świątyń. Jednak samo drzewo nie cieszyło się dobrą sławą. Uważano je za przeklęte przez bogów. Nikt nie odważył się go ściąć, a spróchniały ze starości pień palono, a popioły wrzucano do morza.

--------------------------------------------------

Cytryna zwyczajna Citrus limon (L) Burm., nazywana też cytryną właściwą lub po prostu cytryną – gatunek roślin z rodziny rutowych (Rutaceae Juss.). Pochodzi z południowowschodnich Chin, lecz współcześnie nie występuje tam ani w stanie dzikim, ani nie jest tam hodowana. Prawdopodobnie powstała w wyniku skrzyżowania limy (Citrus aurantifolia syn. C. latifolia) z cytronem (Citrus medica). Do Europy trafiła podczas Średniowiecza (starożytni Rzymianie znali i uprawiali tylko cytryny Citrus medica).

Morfologia

Pokrój

Drzewo dorastające zazwyczaj do 5 m, choć niekiedy do 10 m, u większości odmian gałęzie z kolcami.

Liście

Jasnozielone, jajowatolancetowate, lśniące, na brzegach piłkowane, do 15 cm długości. Wyrastają na słabo oskrzydlonych ogonkach.

Kwiaty

O średnicy do 30 mm, wydzielające silną woń, osadzone pojedynczo lub parami w kątach liści, a na końcach gałązek niekiedy zebrane w małe grona. Mają białą, 5-płatkową koronę, z zewnątrz czerwono nabiegłą, 1 słupek i liczne pręciki. Kwitnie prawie nieprzerwanie. Znamię dojrzewa już w pączku, a pylniki dopiero po otworzeniu kwiatu (protogynia).

Owoce

Jadalne, bardzo kwaśne jagody nazywane cytrynami. Są jajowate, o wydłużonych końcówkach. Mają dość grubą, żółtą okrywę i żółtawy, soczysty miąższ.

Zastosowanie

Drzewo owocowe. Jest uprawiana dla swoich owoców, które zawierają dużo witaminy C i B1 oraz kwasu cytrynowego. Aby owoce mogły znieść często długotrwały transport na duże odległości, zrywane są z drzew w stanie niedojrzałym, a następnie przed sprzedażą (lub jeszcze w trakcie transportu) poddaje się je sztucznemu dojrzewaniu za pomocą etenu. Największe plantacje znajdują się w USA we Włoszech, Meksyku, Grecji i Hiszpanii. Znajduje się w rejestrze roślin uprawnych Unii Europejskiej. 

W przemyśle spożywczym i farmaceutycznym owoce oraz skórki z owoców są wykorzystywane jako źródło kwasów cytrynowego oraz olejku eterycznego, 

Roślina ozdobna. Jest uprawiana w ogrodach i parkach w krajach o ciepłym klimacie. Na obszarach o klimacie umiarkowanym uprawia się ją w szklarniach i palmiarniach, a także w mieszkaniach, jako roślinę pokojową.

Historia uprawy

Z południowo-wschodniej Azji sprowadzono cytrynę do Mezopotamii prawdopodobnie ok. V w. n.e., skąd Arabowie ok. X w. przenieśli uprawę do Palestyny i Egiptu. Na Bliskim Wschodzie zetknęli się z tym gatunkiem Europejczycy podczas wypraw krzyżowych. Cytryny zostały następnie rozpowszechnione i zaczęły być uprawiane niemal w całym obszarze śródziemnomorskim. Krzysztof Kolumb prawdopodobnie już podczas pierwszych wypraw do Ameryki wprowadził tam cytryny do uprawy. Na Antylach uprawiane były w każdym razie w 1557 roku. W 1587 Kuba pokryta była gajami cytrynowymi.

Wymagania

Jest najbardziej wśród wszystkich gatunków rodzaju cytrus wytrzymała na niskie temperatury, szczególnie jeśli została zaszczepiona na podkładce poncyrii trójlistkowej. Może być uprawiana w strefie 9-11. Przy uprawie doniczkowej w mieszkaniu należy jej wybrać miejsce słoneczne, jeśli przez lato będzie wyniesiona na zewnątrz domu miejsce może być również półcieniste. Rozmnażać można z nasion z kupionych w sklepie cytryn. Wyhodowana z nasion roślina nie zachowuje cech osobnika matecznego, jednak dla celów ozdobnych może być w ten sposób uprawiana. Wymaga dobrze przepuszczalnej i lekkiej gleby, równomiernego i obfitego podlewania oraz umiarkowanego nawożenia. Bywa atakowana przez tarczniki, wełnowce i przędziorki. Długotrwałe podlewanie wodą o dużej zawartości wapnia może powodować objawy braku żelaza (jasne liście z ciemnymi żyłkami).

Ciekawostki

Cytryna zrobiła karierę po roku 1720, kiedy stwierdzono skuteczność spożywania jej owoców w leczeniu szkorbutu – choroby groźnej zwłaszcza dla marynarzy odbywających długie rejsy. W roku 1795 we flocie angielskiej wprowadzono dla każdego marynarza obowiązkową, 30 g, dzienną dawkę soku z cytryny, co rozwiązało problem szkorbutu wśród marynarzy.

Każdy pasowany na Kawalera Orderu Uśmiechu, musi wypić kielich soku z cytryny, tzw. "próba soku z kwaśnej cytryny".

Dodanie cytryny do ryby powoduje zanik niemiłego zapachu, ponieważ jony H+ z kwasu cytrynowego łączą się z trimetyloaminą (odpowiedzialną za ten zapach) w wyniku czego powstaje nielotna sól.

Największą cytrynę zwyczajną, która ważyła 5,26 kg, wyhodował w 2003 roku Aharon Shemoel z Izraela.

W miejscowości Mentona we Francji obchodzone jest corocznie pod koniec zimy Święto Cytryny.

------------------------------------------------

Czereśnia (Prunus avium L.) – gatunek rośliny należący do rodziny różowatych. Rodzime obszary jej występowania to Europa oraz Azja Zachodnia i Kaukaz, rozprzestrzeniła się też gdzieniegdzie poza te obszary. W Polsce rośnie dziko na terenie całego kraju, od nizin po pogórze i niższe tereny górskie (po 700-900 m n.p.m.), jednak głównie na południu kraju. Jest w wielu odmianach powszechnie uprawiana jako drzewo owocowe.

Morfologia

Pokrój

W zwartych drzewostanach dorasta do 20-25 m wysokości, tworząc długi, strzelisty pień i wąską, stożkowatą, czasem nierównomierną koronę. Drzewa samotne mają krótki pień i szeroką, regularną koronę.

Pień

Kora czerwonobrązowa, cienka, często błyszcząca z dużymi przetchlinkami. Na starych pniach często łuszczy się okrężnymi pasmami.

Liście 

Eliptyczne lub odwrotnie jajowate, zaostrzone, grubo, częściowo podwójnie piłkowane, od spodu owłosione. Na ogonku, u nasady blaszki znajdują się 1-2 duże gruczołki. Długość liści 8-15 cm.

Kwiaty

Zebrane po 2-6 na długich (5 cm) szypułkach, białe.

Owoce

Potocznie nazywane czereśniami. Kuliste pestkowce, jadalne, zwykle koloru czerwonego, spotykane także odmiany żółte oraz czarne. U drzew dzikich średnica ich nie przekracza zwykle 1 cm, u współczesnych odmian hodowlanych sięga 2,5 cm (do 10 g). Dojrzewają od maja do późnego lipca, w niższych położeniach górskich nawet dopiero w sierpniu. U odmian dzikich owoce o cienkiej warstwie miąższu, często niesmaczne, gorzkawe.

Zastosowanie

Roślina sadownicza: Jest uprawiana dla smacznych owoców. Typowe dziko rosnące formy są używana jako podstawowe podkładki generatywna i wegetatywne pod odmiany owocowe czereśni i wiśni, także pod wiśnie ozdobne. 

Sztuka kulinarna : czereśnie używane są do produkcji konfitur, napojów, win, koncentratów. 

Drewno warde, z czerwonobrązową twardzielą, bardzo cenione w meblarstwie do wyrobu elementów toczonych i intarsji oraz w snycerstwie.

Odmiany czereśni według pory dojrzewania dzieli się tradycyjnie na wczesne, o średniej porze dojrzewania i późne. Niezależnie od głównego podziału często spotyka się podział według tygodni dojrzewania gdzie odmianami od których liczy tygodnie są najwcześniejsze w Polsce stare odmiany 'Marchijska' lub 'Rivan' Najczęściej dojrzewają one w Polsce na początku czerwca, a cały okres dojrzewania czereśni trwa 8-10 tygodni. Odmianami uznanymi za najwartościowsze, polecane do uprawy w Polsce są

'Burlat' – III tydzień dojrzewania, pochodzi z Francji, bardzo silnie rośnie, owoce o masie 6,6-7,0 g. 

'Karesova' – III tydzień dojrzewania, pochodzi z Czech, średnio silnie rośnie, owoce o masie 6,0-7,0 g. 

'Vanda' – IV tydzień dojrzewania, pochodzi z Czech, średnio silnie rośnie, owoce o masie 7,0-8,0 g. 

'Techlovan' – V tydzień dojrzewania, pochodzi z Czech, silnie rośnie, owoce o masie 8,0-10,0 g. 

'Vega' – IV/V tydzień dojrzewania, pochodzi z Kanady, bardzo silnie rośnie, owoce o masie 7,5-8,5 g. 

'Summit' – IV/VI tydzień dojrzewania, pochodzi z Kanady, bardzo silnie rośnie, owoce o masie 9,0-10,0 g. 

'Lapins' – VI tydzień dojrzewania, pochodzi z Kanady, silnie rośnie, owoce o masie 8,0-9,0 g. 

'Rainier' – VII tydzień dojrzewania, pochodzi z USA, średnio silnie rośnie, owoce o masie 7,5-8,5 g. 

'Kordia' – VII/VIII tydzień dojrzewania, pochodzi z Czech, średnio silnie rośnie, owoce o masie 8,0-9,0 g. 

'Regina' – VIII tydzień dojrzewania, pochodzi z Niemiec, średnio silnie rośnie, owoce o masie 8,0-9,0 g.

Etymologia

Nazwa czereśnia pochodzi od starożytnego miasta Cerasus (obecnie Giresun w Turcji), skąd rzymski wódz Lukullus przywiózł na zachód pierwsze okazy tej rośliny.

Ciekawostki

Najgrubsza czereśnia w Polsce (na terenie Lasów Państwowych) rośnie w Myscowej i ma 356 cm obwodu i 22 metry wysokości.

----------------------------------------------------

Figowiec pospolity (Ficus carica L.), zwany też figą pospolitą, figą karyjską, drzewem figowym – gatunek drzewa lub krzewu należący do rodziny morowatych. Prawdopodobnie pochodzi ze środkowo-zachodniej Azji lub Azji Mniejszej. Jest uprawiany w licznych krajach obszaru tropikalnego i subtropikalnego, oprócz okazów uprawianych występują tu także formy zdziczałe.

Morfologia

Pokrój

Dwupienne drzewa, osiągające do 15 m wysokości, o szerokostożkowej koronie.

Pień

Korowina jasnoszara, gładka. Wszystkie części rośliny zawierają sok mleczny, którego jednym z głównych składników jest kauczuk.

Liście

Opadające, jednosezonowe. W zarysie okrągłe, 3-7-klapowe, o średnicy do 13 cm. Z wierzchu ciemnozielone, szorstkochropowate, od spodu gruczołkowato owłosione.

Kwiaty

Osadzone są na wewnętrznej ściance dzbankowatej, jakby wydrążonej, mięsistej, zgrubiałej osi kwiatostanowej (na rys. nr 1 to przekrój kwiatostanu). Rośliny żeńskie wytwarzają jedynie żeńskie kwiaty długoszyjkowe o jednym słupku, które są zdolne do wytwarzania nasion po zapyleniu i dają figi jadalne. Rośliny męskie w górnej części "dzbana" zawiązują pięć (najczęściej) kwiatów męskich o 5 pręcikach i 5-działkowym okwiecie, a pod nimi płone, krótkoszyjkowe, kwiaty żeńskie, zwane wyroślami. Służą one błonkówce (osa) jako miejsce do składania jaj. Odwiedzając kwiatostany zarówno drzew męskich, jak i żeńskich, jest ona ich jedynym zapylaczem. Sztuczne zapylenie figowca odkryli starożytni Grecy – na drzewach żeńskich zawiesza się wiązki kwitnących gałązek drzewa męskiego zwanego caprificus. Stąd nazwa sztucznego zapylania figowców – to kaprifikacja.

Owoce

Owocostany orzeszkowe zawierające liczne orzeszki; to co w języku potocznym nazywamy owocem figi, w rzeczywistości jest owocostanem rzekomym, powstałym w wyniku rozrośnięcia osi kwiatostanu tworzącym osadki owocostanowe, będące celem uprawy i nazywane figami, które powstają na drzewach żeńskich; na drzewach męskich powstają podobne owoce zwane figami kozimi lub kaprifigami, które są niejadalne. Owoc ma kształt gruszkowaty. Jest owocem jadalnym, zarówno na surowo, jak i po przetworzeniu.

System korzeniowy mocno rozwinięty.

Odmiany

Obecnie w uprawie są dwie grupy odmian:

dalmatyńskie – zawiązujące owocostany bez nasion, nie wymagające zapylenia 

smyrneńskie – wymagające zapylenia naturalnego lub kaprifoliacji i tworzące pestkowce, będące rzeczywistymi owocami z botanicznego punktu widzenia.

Zastosowanie

Roślina uprawna: uprawiane na terenach śródziemnomorskich, w Gruzji, Armenii, Kalifornii i innych krajach. Roślina znana już ludziom neolitu. Pierwsze udokumentowane uprawy w Sumerze, a następnie w Egipcie (zachowały się płaskorzeźby przedstawiające zbiory fig z ok. 2500 r. p.n.e.), gdzie figowiec należał do jednych z ważniejszych upraw. W IX w. p.n.e. Grecy rozpoczęli uprawę figowca - początkowo na wyspach Morza Egejskiego, a potem rozpowszechnili ją w całym basenie Morza Śródziemnego. Oni też opracowali sztuczne zapylanie tych roślin. 

Wartości odżywcze: świeże figi zawierają od 12 do 25% glukozy i fruktozy, do 4% pektyny, do 7% celulozy, witaminy C i z grupy B oraz karoten. Są bardzo bogate w sole mineralne, zawierają: potas (przeciętnie 1100 mg%), wapń (230 mg%), magnez (120 mg%), fosfor (260 mg%). 

Sztuka kulinarna: figi występują w różnych odmianach, np. ciemnofioletowe są spożywane na surowo, jasnozielone zaś suszone, (nabierają przy tym charakterystycznej, bursztynowej barwy) i sprasowywane, w której to postaci są najczęściej spotykane w handlu i zaliczane do bakalii. Charakteryzują się one dużą wartością energetyczną, gdyż zawierają 50–75% cukrów. Suszone figi zawierają bardzo duże ilości magnezu, wapnia i innych soli mineralnych. Wykazano na grupie uczestników, że suszone figi posiadają silne właściwości antyoksydacyjne, które są związane z dużym stężeniem polifenolią. Przynajmniej część ze wspomnianych polifenoli ma właściwości przeciwnowotworowe, co z kolei zostało zademonstrowane w badaniu in vitro. Owoce ponadto przetwarza się na konfitury, dżemy i konserwy. Są podstawą produkowanego na południu Europy wina figowego. Suszone i podprażone figi stosuje się jako namiastkę kawy, która dzięki substancjom zawartym w bielmie ma lekko orzechowy posmak. 

Figowce często są sadzone w krajach, gdzie rosną jako rośliny wiatrochronne na skrajach plantacji winorośli. 

Drewno figowców jest twarde i zwarte, dzięki czemu w stolarstwie służy do wyrabiania detali toczonych. 

Medycyna ludowa: w krajach południowych zaleca się figi przy schorzeniach sercowo-naczyniowych i niedokrwistości. Konfitury i odwary z "owoców" medycyna ludowa zaleca na nieżyty żołądka i zaparcia. W Gruzji odwar z liści stosowany jest przy kaszlu i przeziębieniach, a sok mleczny do leczenia ran. 

W starożytności i średniowieczu sok z pędów figowca był używany do sporządzania spoiwa temperowego.

Ciekawostki

Według Księgi Rodzaju (3.1–3.24), gdy pierwsi ludzie, przebywając w raju, po skosztowaniu owocu z Drzewa Poznania Dobra i Zła uświadomili sobie, że są nadzy – spletli gałązki figowe i zrobili sobie z nich przepaski. Dlatego określenie "listek figowy" oznacza bardzo skromne, prowizoryczne okrycie, osłaniające coś bardzo wstydliwego.

------------------------------------

Granatowiec właściwy (Punica granatum L.) – gatunek drzewa lub ciernistego krzewu należący do rodziny krwawnicowatych (Lythraceae). Występuje na Bliskim Wschodzie, w Indiach, na wybrzeżu Morza Śródziemnego i w krajach Kaukazu. Jedna z najstarszych roślin hodowlanych Bliskiego Wschodu. Najstarsze wzmianki o uprawie pochodzą z Sumeru sprzed ponad 3000 lat p.n.e.

Morfologia

Pokrój

Wysokość 3–5 m o czterokanciastych gałązkach.

Liście

Naprzeciwległe, szerokolancetowate, z wierzchu ciemnozielone, błyszczące, całobrzegie, opadające na zimę.

Kwiaty

Obupłciowe, osadzone w pachwinach liści pojedynczo lub w pęczkach, jaskrawopąsowe (u odm. ozdobnych również białe i różowe), dwupostaciowe. Kwiaty wyrastające na tegorocznych pędach są dzbankowate i większe, z normalnie wykształconą dolną zalążnią i szyjką słupka oraz pręcikami. Kwiaty rozwijające się na pędach starszych są mniejsze i niedorozwinięte (mają krótszą szyjkę słupka), opadają po przekwitnięciu. Korona pięciopłatkowa, o licznych pręcikach z pomarańczowoczerwonymi nitkami. Większość odm. jest obcopylna.

Owoce

łupiną barwy purpurowej, fioletowej, czasem brązowej albo białoczerwonawej, z kielichem pozostającym na wierzchołku, zawierają po 400–700 tępograniastych nasion. MTN 19–21 g. Nasiona otoczone są osnówkami (arillus) o kolorze najczęściej czerwonym, ale również różowym i żółtym. Osnówki mają galaretowatą konsystencję i są niezwykle soczyste, stanowią część jadalną owocu. Z nich otrzymuje się syrop zwany grenadyną. Obecnie wprowadza się odm. partenokarpiczne, które jako beznasienne są wydajniejsze i łatwiejsze do spożywania.

Wymagania

Granat uprawia się w klimacie suchym i gorącym.

Historia uprawy 

Pierwsze wzmianki o hodowli granatowca znane są z sumeryjskich tabliczek glinianych, następnie wspominany jest on w Pięcioksięgu Mojżesza, gdyż w judaizmie miał duże znaczenie obrzędowe. Zakłada się, że uprawę granatowca w obrębie M. Śródziemnego rozpowszechnili Fenicjanie, jego łacińska nazwa Punica dowodzi, że uprawiano go w Kartaginie. Hipokrates zalecał sok przy bólach żołądka, a sproszkowaną okrywę nasienną przy dezynterii i do leczenia ran. W średniowieczu ponownie sprowadzony do Hiszpanii przez Arabów (od nazwy owocu pochodzi założone przez nich miasto Grenada)

Zastosowanie

Roślina uprawna – Granaty zbiera się zanim w pełni dojrzeją. Zawierają fitoestrogeny. Sztuka kulinarna – czerwonofioletowy sok z granatu (plamy z niego są bardzo trudne do usunięcia), słodki i cierpki zarazem, dobrze gasi pragnienie. Dodaje się go do napojów i deserów. Kwaśnym sokiem z dziko rosnących granatów można zastępować sok z cytryny (w przemyśle otrzymuje się z tego soku krystaliczny kwas cytrynowy) . Z owoców odmian słodkich produkuje się wina. W kuchni perskiej sok używany jest często do przyrządzania potraw, w kuchni indyjskiej wykorzystuje się także suszone nasiona. 

Wartość odżywcza: Granaty zawierają cukier (8–19% z tego 5–10% glukozy), białko, kwasy organiczne (głównie cytrynowy od 05–9%), żelazo, wapń, witaminę C.

Roślina lecznicza: W medycynie śródziemnomorskiej i azjatyckiej wykorzystywana jest kora jako środek przeciwrobaczy. Odwar z kory zawiera alkaloidy: peletierynę i izopeletryninę, które działają paraliżująco na tasiemce. Do tego samego celu medycyna chińska wykorzystuje korę z korzeni. W Azji odwar z kwiatów stosowany jest jako lek przeciwbiegunkowy. Owoc zapobiega przedwczesnemu starzeniu się. Polifenole, które zawiera, chronią przed chorobami układu sercowo-naczyniowego, nowotworami oraz łagodzą stany zapalne. 

Garbarstwo: kora, liście i drewno granatowca zawierają do 32% garbników, które są wykorzystywane do garbowania cienkich, szlachetnych skór (safian) i produkcji farb. 

Włókiennictwo: Z kwiatów granatowca otrzymuje się jaskrawoczerwony barwnik z grupy antocyjanów – punicynę, którą m.in. wykorzystuje się do barwienia jedwabiu. Z nasion otrzymuje się olej.

Obecność w kulturze i symbolice

Owoc ze względu na dużą ilość nasion, uznawany był w starożytności za symbol płodności, a kwiat za symbol miłości. Do dzisiaj w Grecji życzy się nowożeńcom szczęścia, dobrobytu i płodności rzucając na podłogę granat i rozgniatając go. 

Według Biblii zwiadowcy wysłani przez Mojżesza do ziemi kananejskiej przynieśli jego owoce jako dowód wielkiej obfitości upraw. Skórka granatu i kora służyła także jako barwnik do tkanin. Owoce granatu wyszyte były również na szatach arcykapłana, jak też zdobiły wnętrze świątyni.

---------------------------------------------

Grejpfrut (grapefruit; Citrus paradisi) – gatunek wiecznie zielonej rośliny z rodziny rutowych. Grejpfruty prawdopodobnie są mieszańcem pomarańczy olbrzymiej (Citrus maxima) z Archipelagu Malajskiego, z pomarańczą chińską (Citrus sinensis), przy czym pomarańcze chińskie prawdopodobnie są także krzyżówkami, aczkolwiek dużo wcześniejszymi, tychże pomarańczy olbrzymich z mandarynkami (Citrus reticulata). Grejpfruty sprowadzone zostały i zadomowione na wyspie Barbados w XVII w. przez kapitana Jamesa Shaddocka. Rejon Morza Karaibskiego stał się głównym obszarem ich uprawy. Obecnie roślina uprawiana jest w wielu krajach strefy podzweotnikowej (m.in. USA, Floryda, Kalifornia). Daje plon 300 ton z hektara.

Morfologia

Pokrój

Drzewo osiągające 15 m wysokości.

Liście

Owalne, duże (ale mniejsze, niż u pomarańczy olbrzymiej), lśniące.

Kwiaty

Białe, duże, pojedyncze lub w gronach.

Owoc

Kulista jagoda, osiąga masę 200 – 500 g i średnicę do 15 cm. Owoc ma stosunkowo cienką skórkę i ściśle złączone segmenty, w smaku jest słodko-kwaśny z charakterystyczną nutą goryczki. W zależności od odmiany barwa owocu jest zmienna – od jasnożółtej, przez różową do czerwonej.

Zastosowanie

Sztuka kulinarna: owoce są jadalne na surowo, mają charakterystyczny, winno-gorzkawy smak. W Europie i Ameryce uważany za smaczny, podczas gdy w Azji uznaje się go za niejadalny. Sok używany jest do produkcji napojów orzeźwiających. 

Roślina lecznicza. Owoc grejpfruta zawiera 90% wody, cukier, kwasy organiczne oraz witaminy z grupy B, a także spore ilości E i P. Posiada dużą ilość witaminy C (30-50 mg/ 100 g) i korzystnie wpływa na pracę jelita. W miąższu występują karoteny – głównie likopen, warunkujący jego zabarwienie. Występuje także gorzki związek – naryngina. Związek ten jest odpowiedzialny za gorzki smak owocu, ale także za jego działanie lekko przeczyszczające, wspomagające przemianę materii. Sok z grejpfruta zawiera związki, będące inhibitorami enzymów wątrobowych, także tych kluczowych w metabolizmie niektórych leków, co wpływa na ich farmakokinetykę i może doprowadzić do wzrostu stężenia leku w organizmie.

Uprawa

Może być uprawiany w strefach 9-11. Wszystkie odmiany mogą być rozmnażane tylko wegetatywnie. Istnieją odmiany odporne na niewielkie przymrozki, np. `Marsh`, `Morrison Seedless`, `Golden Special`. Popularnie odmiany dzieli się na:

czerwone – smak gorzki, kwaśny, soczysty; 

żółte – smak kwaśny, soczysty; 

zielone – smak słodki, średnio soczysty.

Przez skrzyżowanie z mandarynką (Citrus reticulata) otrzymano mieszańca o nazwie tangelo. Przez skrzyżowanie z pomarańczą olbrzymią (Citrus maxima) otrzymano mieszańca sweetie.

-------------------------------------------

Grusza pospolita (Pyrus communis L.) – gatunek drzewa z rodziny różowatych. Znany pod licznymi nazwami ludowymi jako: grusza dzika, grusza polna, płonka, ulęgałka, (dawniej również: ulężałka). Występuje w Europie, azji i Afryce. W Polsce dziko występuje pospolicie na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Jest archeofitem. Jej odmiany uprawne (ok. 5000), otrzymane w wyniku krzyżowań międzygatunkowych i długotrwałej selekcji są powszechnie uprawiane, jako rośliny sadownicze. Odmiany owocowe pochodzące głównie od Pyrus communis nazywa się gruszami zachodnimi lub europejskimi

Morfologia

Pokrój

Drzewo osiągające wysokość do 20 m, o koronie piramidalnej, u starszych drzew kopulastej. Żyje do 300 lat.

Pędy

Gałązki  sztywne, lekko łukowate, młode żółtawozielone, starsze ciemniejsze. Pączki nieowłosione, stożkowate, ostro zakończone, ustawione skrętolegle - pojedynczo, lub rzadziej po dwa obok siebie. U dziko rosnących form na młodych okazach występują liczne i mocne ciernie, na starszych okazach ciernie są nieliczne. U hodowanych odmian gruszy brak cierni.

Kora

U starszych drzew spękana i złuszczająca się w dość regularne prostokąty, szaroczarna.

Drewno

Czerwonobrązowego koloru, średniociężkie, twarde, nie zróżnicowane na biel i twardziel. Słoje przyrostu rocznego wyraźnie widoczne. Łatwe w obróbce mechanicznej

Liście

Połyskujące, nieco skórzaste, szpiczastojajowate, sztywne, drobno piłkowane, o ogonkach prawie tej długości co blaszka. Ulistnienie skrętoległe. U form dzikich długość blaszki liściowej 2-6 cm. Za młodu liście nieco owłosione, potem nagie.

Kwiaty

W baldachokształtnych gronach. Kielich 5-działkowy, korona złożona z 5 okrągłych płatków białego koloru. Pręciki liczne z czerwonawymi pylnikami, jeden słupek z 5 szyjkami. Kwitnie na początku maja, równocześnie z rozwojem liści.

Owoc

Tzw. owoc jabłkowaty, gruszkowatego kształtu, na długiej szypułce, zawierający w środku miąższu kilka ciemnobrązowych, płaskich nasion (pestek). U dzikich form owoc ma kolor od zielonego do żółtego, czasami czerwony, lub z czerwonym rumieńcem. Jest twardy, bardzo cierpki i zawiera dużo komórek kamiennych. Owoce te są jadalne, ale dopiero po tzw. uleżeniu. Owoce uprawianych odmian są duże, słodkie, bardzo soczyste i bardzo smaczne.

Ekologia

Dzika forma rośnie przeważnie na polach i miedzach, przy drogach. Jest gatunkiem synantropijnym, ale trwale u nas zadomowionym – dziką gruszę spotkać można czasami również w lasach i zaroślach.

Zastosowanie

Roślina uprawna: wyhodowane w wyniku krzyżówek międzygatunkowych i selekcji formy są powszechnie uprawiane, jako rośliny sadownicze, w ogromnej liczbie odmian.

Sztuka kulinarna: owoce nadają się głównie do bezpośredniego spożycia. Wytwarza się też z nich soki i napoje, używane są jako dodatki do ciast i innych wyrobów. 

Drewno jest używane do wyrobu przyrządów kreślarskich, instrumentów muzycznych (fortepiany), części maszyn, w meblarstwie, do produkcji sklejki, boazerii, na intarsje, łoża broni myśliwskiej, matryce w drzeworytnictwie oraz w rzeźbiarstwie.

Uprawa

Historia uprawy

Grusza uprawiana jest prawdopodobnie od początków osadnictwa. Na pewno uprawiano ją już w starożytnej Helladzie. Uprawiane w sadach formy gruszy zostały wyhodowane poprzez wielokrotne krzyżowanie wielu gatunków europejskich i azjatyckich grusz, głównie: gruszy pospolitej (Pyrus communis), gruszy śnieżnej (Pyrus nivalis), gruszy usuryjskiej (Pyrus ussuriensis) i gruszy chińskiej (Pyrus serotina). Miejscem ich pochodzenia jest Zakaukazie.

Wymagania

Uprawne odmiany gruszy wymagają głęboko uprawionej gleby, przepuszczalnej, żyznej i zasobnej w składniki mineralne. W górskich terenach powinny być zasłonięte od wiatrów.

Uprawa przydomowa

Mało popularna w Polsce ze względu na obawy co do ogromu drzew. W ostatnich latach wprowadzono jednak wiele odmian na podkładkach skarlających, dzięki czemu można uzyskać owoce na drzewkach 1,8 do 2,5 m wysokości. Ważne jest utrzymanie prostopadłych do przewodnika odgałęzień (zapobiega to łamaniu się gałęzi bocznych pod obciążeniem owoców), poprzez obciążanie odrostów bocznych ciężarkami zawieszonymi na 2/3 długości oraz ciecie odrostów 2 rzędu na 3 oczko od pędu bocznego. Miejsca przeznaczone pod uprawę powinny być zasłonięte od wiatrów i ciepłe.

Najstarsze drzewa

Najstarsza w Polsce grusza rośnie w miejscowości Nekla koło Wrześni (woj. wielkopolskie). Ma wysokość 18 m i obwód 329 cm (2005 r.). Jej wiek w 1992 obliczony został na 192 lata (w 2011 daje to 211 lat).

-----------------------------------------------

Jabłoń domowa (Malus domestica Borkh.) – gatunek rośliny z rodziny różowatych. Jest to gatunek który powstał w wyniku samoczynnego krzyżowania dwóch dziko rosnących na Kaukazie jabłoni, a następnie w wyniku działań hodowlanych człowieka uzupełnionego o geny kilku innych naturalnie występujących w Azji i Europie gatunków. Należy do najbardziej popularnych w uprawie drzew owocowych w strefie klimatu umiarkowanego.

Morfologia

Pokrój

Niewysokie drzewo osiągające 5-12 m wysokości, z szeroką i gęstą koroną.

Liście

Pojedyncze, owalne, osiągają 5-12 cm długości i 3-6 cm szerokości. Osadzone są na ogonku długim na 2-5 cm. Koniec blaszki liściowej jest zaostrzony, brzeg liścia jest piłkowany.

Kwiaty

Rozwijają się wiosną równocześnie z liśćmi, osiągają średnicę 2,5-3,5 cm. Korona pięciopłatkowa, płatki biało-różowe, wyraźne słupki i żółte pylniki. Jabłoń może zapylać się własnym pyłkiem choć najczęściej wymaga zapylenia krzyżowego.

Owoc

Jabłkowaty, potocznie nazywany jabłkiem. Dojrzewa jesienią. Zwykle kulisty, różnobarwny (zielony, żółty, czerwony lub żółty z rumieńcami). Miąższ znacznie zróżnicowany pod względem smaku, aromatu, słodyczy, konsystencji.

Biologia i ekologia

Jest gatunkiem łatwo się krzyżującym z innymi jabłoniami przez co spotyka się czasem mieszańce wzdłuż dróg, w zadrzewieniach śródpolnych i w czyżniach. Kwitnie na przełomie od kwietnia i maja. Jest rośliną owadopylną i miododajną.

Zastosowanie

Sztuka kulinarna: owoce spożywane są surowe i w postaci przetworów (soki, kompoty, nadzienia do ciast). Mają znaczne walory odżywcze. Obfitują w witaminy, cukier, pektyny, substancje aromatyczne i sole mineralne.

Surowiec drzewny

Drewno jabłoni używane jest w stolarce.

Uprawa

W uprawie są liczne (ok. 10 tys.) odmiany hodowlane jabłoni domowej. W Polsce rośnie ok. 40 mln jabłoni, które dostarczają ok. 2–2,5 mln ton owoców.

W Polsce do najpopularniejszych odmian uprawnych należą:

'Szampion' 

'Golden Delicious' 

'Idared' 

'Jonagold' 

'Gala' 

'Lobo'

Według raportu z kwalifikacji materiału szkółkarskiego przeprowadzonego przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nadleśnitwa w 2011 roku największą liczbę roślin w szkółkach sadowniczych miały odmiany:

'Szampion' i sporty (Reno1, Reno2, Arno) – 1 494 tys. drzew, 

'Idared' i jego sport ('Idareset') - 1 305 tys. drzew, 

'Golden Delicious' i sporty (Golden Delicious Reinders) – 1 092 tys. drzew, 

'Gala' i sporty ('Gala Must', 'Royal Gala', 'Natali Gala') – 803 tys. drzew, 

'Jonagold' i jego sporty ('Jonagold Decosta', 'Jonica', 'Rubinstar', 'Rubinstep' i inne) - 797 tys. drzew. 

'Gloster' – 589 tys. drzew, 

'Ligol' i jego sport ('Ligolina') – 418 tys. drzew,

Produkcja jabłek

Światowa produkcja jabłek wynosi ok. 75,6 milionów ton. Do największych producentów jabłek należą: Chiny (47,6% światowej produkcji w 2011 roku), Stany Zjednoczone (5,6%) i Turcja (3,8%). Polskie sadownictwo w 2011 roku miało 3,3% udział w światowej produkcji jabłek. Wielkość produkcji jabłek w Polsce ze względu na ryzyko przyrodnicze podlega znacznym wahaniom. W latach 2001 - 2010 w dwóch latach (2004 i 2010) produkcja wyniosła mniej niż 2 mln ton, natomiast w trzech latach (2004, 2008 i 2009) przekroczyła 2,5 mln ton. Rekordowym rokiem był 2008 kiedy zebrano 2 mln 831 tys. ton., co uplasowało Polskę na trzecim miejscu na świecie.

-------------------------------------------

Jeżyna, ożyna a. ostrężyna (Rubus L.) – rodzaj roślin z rodziny różowatych. Część przedstawicieli określana jest zwyczajowo w języku polskim malinami (gatunki o różnej przynależności w obrębie podrodzajów, które łączy czerwona barwa owoców i odpadanie ich od dna kwiatowego po dojrzeniu).

Z wyjątkiem nielicznych w naszej florze przedstawicieli rozmnażających się płciowo (np.malina moroszka i malina właściwa ), pozostałe gatunki reprezentują podrodzaj Rubus reprezentowany w Europie Środkowej wyłącznie przez apomikty pochodzenia mieszańcowego. Z powodu apomiksji, hybrydyzacji i rozszczepiania cech mieszańców powstaje wielka różnorodność form jeżyn. Utrudnia to ich klasyfikację. W przypadku apomiktów kryterium wyodrębniania gatunku jest sztuczne i związane jest z rozległością zasięgu (krańcowe stanowiska powinny być oddalone o minimum 20 km). Wyodrębniające się morfologicznie jeżyny zajmujące mniejszy areał uważane są za biotypy lokalne.

Liczba gatunków jest różna w zależności od ujęcia systematycznego. Niektórzy autorzy podają 300-400 gatunków diploidalnych. Z Polski podano od 50 do 90 gatunków (w zależności od ujęcia systematycznego). Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski z 2002 roku zawiera wykaz 89 gatunków.

Charakterystyka

Pokrój

Krzewy lub rzadziej rośliny zielne (byliny). Pędy są zazwyczaj łukowato wygięte lub ścielą się po ziemi (po dosięgnięciu gleby u wielu gatunków szybko się ukorzeniają). Niektóre gatunki mają pędy wyprostowane, sztywne (zwłaszcza amerykańskie). Pędy uzbrojone są zwykle w kolce (proste lub hakowate, wygięte do dołu, różnej wielkości). Pod ziemią tworzą podziemne kłącza i rozłogi, dzięki którym się rozprzestrzeniają.

Liście

Dłoniastodzielne (rzadziej, głównie w sekcji Idaeobatus liście są podzielone pierzasto), prawie zawsze z kolcami na ogonkach i głównych nerwach. Zwykle piłkowane i klapowane. Liście u różnych gatunków są zarówno sezonowe, półzimozielone jak i zimozielone.

Kwiaty

Z reguły 5-krotne, obupłciowe (u maliny moroszki dwupienne), zebrane w grona lub wiechy. W większości białe lub różowe (u kilku gatunków amerykańskich czerwone). Pręciki i słupki są liczne, wolne. Gatunki europejskie mają kwiaty raczej bez zapachu, owadopylne.

Owoce

1-nasienne pestkowce, połączone w nibyowoce, wewnątrz wypełnione rozrośniętym dnem kwiatowym. W sekcjach Anoplobatus, Chamaemorus, Cyclactis, Idaeobatus (w większości zaliczanych do malin), owoce opadają bez dna kwiatowego. "Owoce" od kwaśnych do słodkich, zależnie od gatunku, wszystkie jadalne. Barwy czerwonej (u malin), ciemnofioletowej do czarnej, rzadko żółtej.

Biotop

Rosną zarówno na stanowiskach zacienionych jak i słonecznych (na drugich znacznie lepiej kwitną i owocują). Zajmują bardzo różne siedliska, suche, świeże i wilgotne, większość gatunków preferuje siedliska żyzne, zwykle związane z lasami, ich okrajkami i zaroślami.

Rośliny lecznicze

Surowiec

Owoce, liście i korzenie.

Skład chemiczny

Zawiera m.in. cukry, kwasy organiczne, prowitamina A, witaminy z grupy B, witamina C, pektyny, garbniki i związki mineralne (potasu, wapnia i magnezu).

Działanie i zastosowanie

Owoce pozytywnie wpływają na pracę przewodu pokarmowego, a ponadto, ze względu na właściwości uspokajające, wskazane są w zaburzeniach nerwowych występujących w okresie przekwitania u kobiet. Soku z dojrzałych jeżyn można używać zewnętrznie do okładów na wypryski i liszaje. Odwary z korzeni (1 łyżeczka rozdrobnionych, suchych korzeni na 1 szklankę wody, pite 3 razy dziennie po 1/2 szklanki) działają moczopędnie.

Odwar z liści działa napotnie, stosowany jest w przeziębieniu i anginie. Przynosi też ulgę w przypadku nieżytów górnych dróg oddechowych. Przygotowuje się go z 1 łyżeczki do herbaty suszonych liści i szklanki wody (doprowadzić do zawrzenia i odstawić do naciągnięcia na 15 minut), a pije 3 razy dziennie po 1/2 szklanki. Ten sam odwar, tak samo dawkowany, leczy również krwawą biegunkę. Natomiast napar z młodych delikatnych listków (1 łyżeczka do herbaty na szklankę wrzątku) osłodzony miodem, a pity 3 razy dziennie po 1 szklance, to dobry środek pomocniczy w leczeniu anemii.

Zewnętrznie odwary z liści i ziela dodaje się do kąpieli (3–4 garście liści lub ziela na 4-5 litrów wody, gotować pod przykryciem 2–4 minuty od zawrzenia). Działają ogólnie wzmacniająco, oczyszczająco na skórę.

------------------------------------------------------

Hurma, hebanek, persymona (Diospyros L.) – rodzaj drzew występujących w strefie międzyzwrotnikowej. Podawana czasami niewłaściwie nazwa hebanowiec. Do rodzaju Diospyros należy kilkaset gatunków roślin pochodzących głównie z obszarów Azji i Ameryki o tropikalnym i subtropikalnym klimacie. Gatunkiem typowym jest hurma kaukaska Diospyros lotus L.

Morfologia

Pokrój drzewiasty. Wszystkie gatunki tworzą silne gałęzie i mają gładkie liście. Działki kielicha są podobne do liści i rosną wraz z rozwojem owocu, płatki korony są zwinięte do tyłu. Podobnie jak pomidor, owoc hurmy jest jagoda. Drzewa z tego rodzaju tworzą gęstą strukturę korzeniową.

Biologia

Są to przeważnie drzewa zimozielone, tylko kilka gatunków z obszarów o umiarkowanym klimacie okresowo zrzuca liście. Żeńskie drzewa D. virginiana zrzucają liście w czasie owocowania. Drzewa rosną szybko i są odporne na warunki atmosferyczne oraz szkodniki. Większość gatunków ma jadalne owoce, które pojawiają się zwykle na 7-8 letnich drzewach.

Cechy fitochemiczne

Niedojrzałe owoce hurmy zawierają taninę szibuol, która ulega polimeryzacji przy kontakcie z kwasem. W razie spożycia dużych ilości (u człowieka, około 1 kg), polimeryzacja taka może nastąpić w żołądku i doprowadzić do powstania bezoaru. Ponad 85% fitobezoarów (diospyrobezoarów) powstaje po spożyciu niedojrzałych owoców hurmy. Depolimeryzację diospyrobezoaru pod wpływem Coca-Coli zgłosili japońscy naukowcy.

Koniom czasem smakują owoce hurmy rosnącej na ich pastwiskach, co może doprowadzić do ich choroby.

Nazewnictwo

Naukowa nazwa rodzaju pochodzi od słów „Dios” (διός) i „pyros” (πυρος), gdyż tak starożytni Grecy określali owoc miejscowej hurmy kaukaskiej – „owoc bogów”, „Dios pyros” („ogień Zeusa”). Angielska nazwa hurmy, „persimmon” – spolszczona na „persymonę” – wywodzi się z języka Algonkinów, Indian północnoamerykańskich, i oznacza „suchy owoc”.

Zastosowanie

Drzewo owocowe

Owoce kilku gatunków hurmy są jadalne: D. digyna, D. lotus, D. virginiana, D. kaki.

Najbardziej rozpowszechnione w uprawie i ofercie handlowej są owoce pochodzącej z Chin hurmy wschodniej D. kaki, in. Szizi (柿子 po chińsku) – występujące pod nazwą handlową kaki albo sharon. Gatunek jest uprawiany głównie w Chinach, Korei i Japonii, a także w cieplejszych rejonach Azji Środkowej. Jest uprawiany od XIX wieku także w Ameryce Północnej (w Kalifornii) i w południowej Europie. W roku 1890 rozpoczęto jego uprawę w Brazylii. Owoc jest czerwonopomarańczowy, o średnicy od 1,5 do 9 cm i przypomina pomidor, z czterema listkami po spodniej stronie. Miąższ jest lekko twardawy, bardzo słodki i ma konsystencję galaretowatą. Owoce są jadalne zanim w pełni dojrzeją, ale pełnię smaku uzyskuje się, dopiero gdy zmiękną po zerwaniu. Owoce kultywaru hurmy wschodniej D. kaki 'Triumph' nazywane są „owocem Szarona” (od równiny Szaron w Izraelu, skąd wywodzi się ten kultywar). Regularna konsumpcja tego owocu ma obniżyć ryzyko arteriosklerozy i ataków serca.

Hurma kaukaska, in. „daktylo-śliwa”, pochodzi z południowo-zachodniej Azji i południowo-wschodniej Europy. Owoc tego gatunku był znany już wśród starożytnych Greków, jako „owoc bogów”, „Dios pyros”.

Hurma amerykańska - pochodzi z rejonu środkowo-wschodniej Ameryki Północnej. Ma większą zawartość wapnia i witaminy C niż odmiany azjatyckie. Owoce tej hurmy są całkowicie niejadalne, dopóki nie dojrzeją.

Diospyros digyna, nazywana z angielskiego czarną hurmą, pochodzi z Meksyku. Niedojrzały owoc ma zieloną skórę i biały miąższ, ale po dojrzeniu zmienia kolor na czarny.

Gatunek Diospyros discoolor, nazywany w jęz. angielskim Mabolo, pochodzi z Filipin. Dojrzałe owoce, nabierają ciemnoczerwonego koloru. W Chinach owoce znane są jako „mango koreańskie”.

Wartość odżywcza owoców[

Owoce hurmy można podzielić na trzy grupy ze względu na ich cechy spożywcze. Pierwsza grupa zawiera dużo tanin (garbniki, o właściwościach ściągających) zanikającej w miarę dojrzewania owoców. Dojrzewanie można przyspieszyć poprzez przechowywanie owoców zawiniętych w papier, często w obecności bananów, albo poprzez ekspozycję słoneczną. Krótka ekspozycja na mróz także przyspiesza proces dojrzewania. Niektóre odmiany spożywa się dopiero po ususzeniu. W miąższu cierpkich owoców znajduje się 8 pestek.

Druga grupa to hurmy zawierające niewielką ilość tanin i bez pestek, preferowane do konsumpcji. Owoce tych odmian nie dają się przechowywać. Owoc ma charakterystyczny smak, jest bardzo słodki. Coraz częściej spotykany jest w Polsce.

Trzecią, rzadko spotykaną grupę, stanowią gatunki zapyleniowe. Miąższ takich owoców jest brązowy i można je spożywać gdy są jeszcze twarde. Odmiany te znane są w Japonii jako goma. Należą do nich Tsurunoko („hurma czekoladowa”) oraz Maru („hurma cynamonowa”).

Drewno

Chociaż hurma należy do hebanowców, drewno ma twarde ale łamliwe. Jest wykorzystywane głównie w Korei i Japonii do produkcji paneli w meblach. W Ameryce Północnej, jaśniejsze drewno D. virginiana jest czasami używane do produkcji instrumentów muzycznych i kijów golfowych.

Znaczenie kulturowe

Jest możliwe, iż owoc hurmy kaukaskiej o naukowej nazwie Diospyros lotus to lotus wspomniany przez Homera w Odysei.

Owoce hurmy bywają przedstawiane w malarstwie. Japoński malarz namalował obraz przedstawiający ptaka na owocującej gałązce hurmy.

--------------------------------------------

Oskomian pospolity (Averrhoa carambola L.) – gatunek tropikalnego drzewa z rodziny szczawikowatych (Oxalidaceae). Występujące w naturze w Malezji oraz w Indonezji na wyspie Jawa. Poza naturalnymi siedliskami można spotkać go także w Afryce, Oceanii, Ameryce Południowej i Północnej, gdzie uprawiany jest na Florydzie i Hawajach. Zwyczajowo nazywany jest karambolą lub gwiaździstym owocem

Morfologia

Pokrój

Wiecznie zielone drzewo o kulistej koronie. W zależności od odmiany osiąga od 7 do 10 m wysokości.

Liście

Ulistnienie naprzemianległe. Liście pierzaste, złożone z 7–11 jajowatych listków.

Kwiaty

Zebrane w 12–20 kwiatowe grona. Są czerwone, drobne, mają 5-dzielny kielich, 5-płatkową koronę, 1 słupek i 10 pręcików.

Owoc

Żółtawa jagoda o wydłużonym kształcie i pięciu podłużnych żebrach, które w owocach w pełni dojrzałych mają brązowe wierzchołki. Otoczona jest woskowaną skórką.

Biologia

Roślina tworzy kwiaty niemal przez cały rok, lub przynajmniej przez dwa sezony, np. na Florydzie intensywnie kwitnie od kwietnia do maja i powtórnie od września do października. Owoce dojrzewają po upływie 6–8 tygodni.

Zastosowanie

Roślina uprawna, uprawiana głównie dla swoich owoców. Owoce przeznaczone do dłuższego transportu zbierane są z drzewa ręcznie, przed osiągnięciem dojrzałości.

Sztuka kulinarna: owoce są jadalne, mają słodko-kwaśny smak. Pojawiają się w Polsce w sprzedaży od jesieni do wiosny, są jednak mało znane. Można je po starannym umyciu jeść na surowo w całości, ze skórką i nasionami. Zawierają chrupiący, soczysty miąższ bez włókien. Można je przechowywać w lodówce przez ok. 3 tygodnie. Pokrojone na plastry mogą stanowić dekorację różnych potraw. Surowe mogą stanowić dodatek do surówek i sałatek, można je podawać także z mięsami lub rybami po krótkim podsmażeniu na maśle. Odmiany o bardziej kwaśnym smaku można przeznaczyć na marynaty, sosy, dżemy lub wino. Po nakłuciu skórki można je w całości suszyć, lub kandyzować.

--------------------------------------------

Aktinidia smakowita (Actinidia deliciosa) – gatunek rośliny z rodziny aktinidiowatych. Pochodzi z południowych Chin, z prowincji Fujian, Hubei, Jiangxi, Sihuan, Zhejiang. Uprawiany w Nowej Zelandii, Australii, Kalifornii, Chile i w Basenie Morza Śródziemnego. Jej owoce znane są pod nazwą kiwi.

Morfologia

Pokrój

Pnącze o zdrewniałych pędach pokrytych czerwonymi włoskami.. W warunkach optymalnych rośnie bardzo szybko; roczne pędy mogą osiągnąć grubość kciuka.

Liście

Jajowate, długości ok. 20 cm, pokryte czerwonymi włoskami

Owoc

Jagody, o brązowej skórce, porośniętej czerwonawym kutnerem. Miąższ soczysty, zielony, w środku białawy. Nasiona liczne, drobne, czarne, rozmieszczone wokół białego centrum owocu.

Zastosowanie

Roślina jadalna. Owoce zawierają m.in. witaminę C, kwasy organiczne, cukry, sole mineralne. Jest to gatunek aktinidii najczęściej uprawiany dla owoców, nazywanych "kiwi", tak jak owoce np. aktinidii chińskiej.

Prawie wszystkie owoce kiwi będące w sprzedaży należą do kilku odmian uprawnych aktinidii smakowitej: 'Hayward', 'Chico' i 'Saanichton 12'. Owoce tych odmian są praktycznie nie do odróżnienia i odpowiadają opisowi podstawowego gatunku.

Historia

W 1847 r. okaz rośliny został zabrany przez przedstawiciela Royal Horticultural Society w Londynie. Na początku XX wieku uprawa rozprzestrzeniła się z Chin, kiedy nasiona zostały sprowadzone do Nowej Zelandii przez Isabel Fraser, członka kadry kierowniczej Wanganui Girls' College, która odwiedziła szkoły misyjne w Yichang (prowincja Hubei w Chinach). Ziarna zostały posadzone w 1906 r. przez ogrodnika z Wanganui, Alexandra Allisona, pierwszy raz zaowocowały w 1910 r. Ci, którzy skosztowali tych owoców uznali, że smakują jak agrest i nazwali je chińskim agrestem. Odmiana 'Hayward' została stworzona przez Haywarda Wrighta w Avondale w Nowej Zelandii około 1924 r. Początkowo była uprawiana w przydomowych ogródkach. Uprawa komercyjna zaczęła się w latach 40. XX wieku. W 2005 roku liderem produkcji kiwi były Włochy, następnie Nowa Zelandia, Chile, Francja, Grecja, Japonia i Stany Zjednoczone. Kiwi jest wciąż także uprawiane w Chinach, gdzie rośnie głównie w terenach górzystych w górnym biegu rzeki Jangcy, oraz również na innych terenach Chin, włącznie z Syczuanem.

---------------------------------------------

Kokos właściwy, palma kokosowa (Cocos nucifera L.) – jedyny gatunek z monotypowego rodzaju  kokos (Cocos L.), należącego do rodziny arekowatych.

Nazwa palmy kokosowej w sanskrycie to kalpa vriksha, co tłumaczy się jako "drzewo, które zaspokaja wszystkie potrzeby życia". W języku malajskim nazywa się pokok seribu guna, "drzewo o tysiącu zastosowań".

Palma kokosowa pochodzi z południowo-wschodniej Azji lub z północno-zachodniej Ameryki Południowej. Kopalne szczątki z Nowej Zelandii wskazują, że rośliny o małych orzechach kokosowych rosły tam już przed 15 milionami lat. Najstarsze skamieniałości były znajdowane w Radżastanie w Indiach. Jej owoce wyrzucone przez morze i zdolne do kiełkowania znajdowano w Norwegii. Obecnie jest najczęściej występującą palmą, gdyż rośnie wzdłuż wszystkich tropikalnych brzegów morskich.

Morfologia

Pień

Dorasta do 30 m wysokości.

Liście

Pierzaste, 4-6 m długości i szerokości 60-90 cm.

Owoce

Owoc palmy kokosowej jest jednonasiennym pestkowcem, zrośniętym z trzech owocolistków. Owocnia składa się ze stosunkowo cienkiego egzokarpu (skórki), mezokarpu stanowiącego grubą warstwę brązowych włókien (tzw. koira) i zdrewniałego endokarpu tworzącego pestkę (tzw. orzech kokosowy), w której znajduje się pojedyncze nasiono. U podstawy owocu znajdują się trzy otwory kiełkowe, ale tylko jeden pokryty jest tak miękką skorupą, że może się przez nią przebić kiełkujący pęd. Wewnętrzną ścianę nasienia wyścieła gruba warstwa stałego bielma, po wysuszeniu nazywana kopra. Kopra zawiera do 70% tłuszczu, 14% cukrów i 7% białka. Wnętrze nasienia wypełnia płynna postać bielma – mleko kokosowe. Owoc zawiera dużo nasyconych kwasów tłuszczowych i cukrów oraz stanowi bogate źródło żelaza i witaminy C, jak i potasu.

Biologia

Owoce palmy kokosowej mogą ważyć do 2.5 kg. Mają zdolność utrzymywania się na powierzchni wody i są łatwo przenoszone przez morskie prądy (hydrochoria) na znaczne odległości. 

Wymagania: Piaszczyste, słone plaże. Roślina światłolubna. Regularne opady (75-100 cm rocznie).

Zastosowanie

Wszystkie części palmy kokosowej są użyteczne. Z jednego drzewa można uzyskać do 75 "orzechów" rocznie, co stanowi znaczącą wartość ekonomiczną.

Miąższ – biały i mięsisty jest jadalny na surowo lub wysuszony po ugotowaniu. Starty na wiórki używany jest w cukiernictwie. Używa się go również przy produkcji kosmetyków – wygładza i rozjaśnia skórę.

Wnętrze młodego orzecha kokosowego wypełnia przezroczysty płyn, tzw. "woda kokosowa", która używana jest jako napój chłodzący i izotoniczny ze względu na dużą zawartość elektrolitów oraz po fermentacji do wyrobu galaretowatego deseru nata de coco. Dobrze gasi pragnienie. Podaje się ją także w przypadkach biegunki, wymiotów i problemów żołądkowych. Dojrzałe owoce mają znacznie mniej płynu niż młode okazy. Woda orzecha kokosowego jest zbliżona do osocze krwi i może być używana w awaryjnych przypadkach jako dożylne uwodnienie płynne, kiedy brak innego płynu. Jest bogata w potas, wapń i chlorki. Woda jest sterylna aż do chwili kiedy orzech kokosowy zostanie otwarty (chyba, że jest popsuty).

Mleko orzecha kokosowego lub "mleko palmowe", zawierające w przybliżeniu 17% tłuszczu, robi się przecierając utarty miąższ orzechów kokosowych z gorącą wodą albo gorącym mlekiem, które wyciąga olej i aromatyczne związki z włókien. Używa się go do drinków, jest też składnikiem kuchni tajskiej i indyjskiej.

Śmietanka orzecha kokosowego zbiera się na powierzchni ochłodzonego mleka orzecha kokosowego. Można z niej uzyskać wysokiej jakości olej kokosowy.

Pozostałe po ekstrakcji oleju włókniste wytłoki zawierają około 20% białka i stanowią doskonałą paszę dla zwierząt hodowlanych.

Z soku z naciętych kwiatostanów orzecha kokosowego robi się wino palmowe, zwane na Filipinach tuba, a południowych Indiach kallu.

Młode listki są jadane na surowo, gotowane lub marynowane jako jarzyna (tzw. kapusta palmowa).

Pąk szczytowy kłodziny zwany sercem palmy – białawy pęd o długości 30-40 cm, jest rzadkim delikatnym przysmakiem. (bez niego roślina ginie). Serca palmy są zjadane w sałatce, zwanej czasami "sałatką milionera".

Z włókna kokosowego wytwarza się liny, pędzle, szczotki, maty zastępujące dywany, uszczelnia się nim łodzie. Jest też używane szeroko w ogrodnictwie do robienia kompostu jako substytut torfu.

Kopra jest wysuszonym miąższem, stosowanym jako składnik ciast. Można z niego wytłoczyć gorszej jakości olej kokosowy

Kłodzinę palmy kokosowej wykorzystuje się w budownictwie i rzeźbiarstwie.

Liście służą do wyrobu koszy i przykrywania dachów, budowy płotów czy ścian budynków .

Skorupy mogą być używane jako paliwo i są dobrym źródłem węgla drzewnego.

Mieszkańcy Hawajów wydrążali pnie aby robić bębny, pojemniki, lub nawet małe kajaki.

Drewna używa się do budowy mebli i, z uwagi na wytrzymałość, kładek.

Z korzeni przyrządza się farbę, płyn do płukania ust i lek przeciw dezynterii. Zgniecionych w miotełkę używa się do mycia zębów.

Połówki skorupy orzecha kokosowego są używane w teatrach i przy udźwiękowieniach filmów. Uderzanie ich o siebie imituje tętent końskich kopyt.

Wysuszone połówki skorupy orzecha kokosowego są używane do polerowania podłóg.

Wydrążone skorupy orzecha kokosowego są używane w domowej hodowli zwierząt jako domki dla gryzoni i małych ptaków, albo elementy ozdobne w akwariach z rybkami.

Znaczenie w kulcie hinduistycznym

Orzechy kokosowe (hindi) wykorzystywane są w rytuałach wedyjskich, jak również w nowożytnych postaciach kultu hinduistycznego. Stanowią również, pojedynczo jak i z innym pożywieniem, dary przynoszone dla pobłogosławienia do świątyń. W kultach saptasindhawy stanowią ofiarę, którą Hindusi wrzucają w nurt rzeki.

--------------------------------------------

Liczi chińskie - zwane także śliwką chińską, liczi lub bliźniarką smaczną (Litchi chinensis Sonn.) – gatunek drzew tropikalnych z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae). Pochodzi z rejonu Kambodży, Wietnamu i Filipin, jest uprawiany w wielu krajach o ciepłym klimacie. Pierwszym Europejczykiem, który opisał liczi, był polski jezuita Michał Boym (w swojej Florze sinensis).

Morfologia

Pokrój

Długowieczne, zimozielone drzewo średniej wielkości (do 9 m wysokości).

Liście

Pierzaste, złożone z 2-4 par lancetowatych i całobrzegich listków.

Kwiaty

Drobne, żółtozielonkawe, w szczytowych, dużych wiechach. Mają 4-5 ząbkowy okwiat, 1 słupek i 6-8 pręcików.

Owoce

Podłużne, owalne pestkowce, podobne kształtem do maliny lub truskawki, zebrane w grona. Brązowo-czerwona, stwardniała skórka ze stożkowatymi wyrostkami otacza kremową, jadalną osnówkę. Wewnątrz niej znajduje się podłużne nasiono.

Zastosowanie

Roślina uprawna: roślina uprawiana w południowych Chinach od ponad 2000 lat. Obecnie uprawiana jest także w Azji Południowowschodniej, Indiach, południowej Japonii, wschodniej Australii a także w USA (Floryda i Hawaje), południowej Afryce i Oceanii. Owoce wymagają szybkiego transportu, gdyż dojrzewają tylko na drzewach, a zbierane są w pełni dojrzałości. Są nietrwałe, przechowywane w temperaturze pokojowej zaczynają się psuć już po 2-3 dniach. Tylko niektóre odmiany można przechowywać w chłodniach do 10 tygodni. 

Sztuka kulinarna: owoce liczi są wykorzystywane w kuchni. Po usunięciu skórki i pestki z owoców robi się kompoty i syrop. Można je też zamrażać. Ususzone w całości są nazywane orzeszkami liczi. Jadane także na surowo. Można je dodawać do sałatek owocowych, podawać z likierem, śmietaną lub lodami. W Chinach suszone na podobieństwo rodzynek. 

Wartość odżywcza w 100 g owoców: 

71 kcal 

0,9 mg białka 

16 g węglowadanów (tyle samo glukozy i fruktozy) 

50 mg witaminy C

sole mineralne 

kwas jabłkowy

-------------------------------------------

Limonka (Citrus aurantifolia) – gatunek rośliny należącej do rodziny rutowatych. Przypuszczalnie pochodzi z Azji południowo-wschodniej, powszechnie uprawiana w regionach tropikalnych i subtropikalnych. Najwięksi producenci: Indie, Meksyk, Argentyna, Brazylia.

Morfologia

Pokrój

Niewielkie i rozgałęzione drzewo lub krzew o wysokości do 5 m. Gałęzie ma pokryte krótkimi i ostrymi kolcami.

Liście

Długości do 9 cm, owalnoeliptyczne, o ząbkowanych brzegach, wyrastające na łopatkowato oskrzydlonych ogonkach. Po roztarciu wydzielają przyjemny zapach.

Kwiaty

Wyrastają po 1-7, są pachnące, mają 5-działkowy kielich i 5-płatkową koronę o średnicy do 2,5 cm, 1 słupek i liczne pręciki. Płatki korony są żółte, o czerwono nabiegłych brzegach. Kwitnie i wytwarza owoce przez cały rok.

Owoce

Okrągłe lub jajowate, jagodowe, o średnicy 3-5 cm. Skórka żółtawozielona lub żółta, woskowana, gorzka. Miąższ bardzo kwaśny i pachnący.

Zastosowanie

Drzewo owocowe: uprawiana jest głównie na Antylach, na wyspach Bahama, w Egipcie, także na Florydzie. Również w Europie jest uprawiana, znajduje się w rejestrze roślin uprawnych Unii Europejskiej. 

Kulinaria. Owoc zawiera 0,8% cukrów, witaminę C (46 mg/100 g), 6-7% kwasu cytrynowego, wapń, potas i fosfor. Owoce limety kwaśnej mają w sobie więcej witaminy C niż cytryny, ale są mniej popularne w Europie z powodu mniejszej trwałości. Skórka jest cieńsza i delikatniejsza (lima preferuje klimat wilgotny i ciepły), dlatego łatwiej ulega infekcjom grzybiczym. Owoce limy wykorzystuje się do sporządzania soków i napojów orzeźwiających. 

Z owoców wytwarza się również olejki eteryczne i kwas cytrynowy.

----------------------------------------------

Malina właściwa (Rubus idaeus L.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny różowatych. W stanie dzikim występuje na znacznej części Azji oraz w niemal całej Europie, oprócz Portugalii i Islandii. W Polsce jest pospolity na całym obszarze. Jest uprawiany w wielu regionach świata.

Morfologia

Łodyga

Krzew dorastający do 2 m wysokości, z podziemnymi rozłogami. Pędy wydłużone rózgowato i łukowo zwieszone, pokryte kolcami.

Liście

3-5-7 listkowe, z wierzchu nagie, pod spodem biało kutnerowato owłosione, boczne listki siedzące. Brzeg liścia ostro piłkowany. Liście pędów owocujących zawsze trzylistkowe (nie dotyczy nowych odmian owocujących na pędach jednorocznych).

Kwiaty

Białe, zwisłe, zebrane w luźne grona albo wiechy. Kwitnie od maja do sierpnia. Roślina miododajna.

Owoce

Składa się z licznych, czerwonych, rzadziej żółtych lub ciemnopurpurowych ("czarne maliny") puszysto owłosionych małych pestkowców zebranych w owoc zbiorowy, potocznie zwany "malinami". W porze dojrzewania lekko oddziela się od stożkowatego dna kwiatowego (w przeciwieństwie do jeżyny). Nasiona o strukturze siatkowatej, pomarszczonej.

Biologia i ekologia

Krzew, nanonofanerofit. Rośnie w lasach, zaroślach, ziołoroślach, na zrębach, na zboczach. Na niżu i w górach do 2000 m n.p.m. Roślina z dużymi wymaganiami glebowymi. Rośnie najlepiej na stanowiskach osłoniętych od słońca i lekko zacienionych. Preferuje luźne, niezbyt suche, żyzne i bogate w składniki pokarmowe gleby o lekko kwaśnym odczynie. Malina jest rośliną o dużej odporności na mrozy.

Zastosowanie

Roślina uprawna: jest uprawiana od średniowiecza jako krzew owocowy. Jej uprawa jest w Polsce dość rozpowszechniona. W uprawie znajduje się szereg odmian uprawnych będących mieszańcami międzygatunkowymi. Forma typowa i liczne odmiany owocują na pędach dwuletnich, od niedawna istnieją w uprawie odmiany owocujące na pędach jednorocznych. 

Sztuka kulinarna: owoce są smaczne i pachnące, nadają się do spożycia zarówno na surowo, jak i na przetwory: soki, dźemy, konfitury. Ze względu na obecność związków purynowych powinni ich jednak unikać chorzy na podagrę oraz zapalenie nerek. U niektórych ludzi maliny wywołują uczulenie. U dziko rosnących malin owoce są bardzo często robaczywe. 

Surowiec zielarski: owoc Fructus Rubi idaei (Bacca Rubi idaei) bogaty w cukry (sacharoza, fruktoza, glukoza), olejek eteryczny, pektyny, pochodne cyjanidyny, szereg witamin (E,B1,B2,B6) a także kwasy organiczne jak choćby: cytrynowy, jabłkowy i salicylowy oraz liść – Folium Rubi idaei – duża zawartość witaminy C (300 mg%), garbniki, kwasy organiczne, śluzy, żywice. 

Działanie: owoce mają działanie napotne i ogólnie wzmacniające ze względu na zawartość witamin. Podobne działanie, lecz jeszcze silniejsze mają liście, które ponadto działają moczopędnie, żółciopędnie, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, ściągająco, oraz poprawiają przemianę materii. Napar z suszu owocowego i liści wykorzystuje się w stanach gorączkowych.

Choroby i szkodniki

W okresie od kwietnia do czerwca samice pryszczarka malinowca (Lasioptera rubi) składają jaja na pędach. Larwy, które się z jaj wykluwają, żerują i powodują tworzenie się na pędach wyrośli. Powoduje to słabszy wzrost, łamanie się pędów i zmniejszenie plonowania. Uszkodzone pędy należy wyciąć i spalić. 

Od maja do czerwca pod odstającą korę pędów składają jaja samice pryszczarka namalinka łodygowego (Resseliella theobaldi Barnes). Larwy żerują gromadnie, wygryzając tkanki pędów. W miejscu zerowania pojawiają się brunatne przebarwienia. Miejsca te częściowo zamierają i są przyczyną intensywniejszego rozwoju grzyba Didimella applanata. Uszkodzone pędy przedwcześnie zasychają. Należy stosować zabiegi chemiczne w okresie lotu muchówek.

Ciekawostki[

Dawniej odwar z liści w mieszance z potażem wykorzystywano do farbowania włosów na czarno. 

Jest żywicielem gąsienic motyli, m.in. niedżwiedżiówki włodarki i barczatki wilczomleczówki. 

Według Pulsu Biznesu w roku 2012 ze zbiorem 127 tys. ton Polska była największym producentem malin na świecie. Dane FAO za lata 2009-2011 podają że ze 140 tys. ton rocznie największym producentem jest Rosja a następnie Azerbejdżan a Polska zajmuje trzecie miejsce ze średnim plonem 97,5 tys ton

-----------------------------------------------

Mandarynka (Citrus reticulata Blanco) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny rutowatych (Rutaceae). Prawdopodobnie pochodzi z Azji Południowej, jest uprawiana w wielu rejonach świata o klimacie tropikalnym i subtropikalnym.

Morfologia

Pokrój

W zależności od odmiany duży krzew lub małe drzewko o wysokości do 8 m.

Liście

Eliptycznolancetowate, prawie całobrzegie, zaostrzone, na krótkich, wąsko oskrzydlonych ogonkach.

Kwiaty

Kwiaty w niewielkich pęczkach o białej koronie, 5-płatkowe, pręcików wiele, słupek jeden.

Owoce

Jagoda o dość cienkiej okrywie i średnicy 6-7 cm, lekko spłaszczona. Owoce smaczne, słodkie lub słodkokwaskowate w zależności od odmiany. Owoce drzewek dziko rosnących mają nieprzyjemny zapach i bardzo dużo pestek. Od pomarańczy różnią się wielkością, a także tym, że skórka łatwo daje się oddzielić od miąższu.

Zmienność

klementynka – mieszaniec z pomarańczą gorzką. Daje owoce o bardzo smacznym, aromatycznym miąższu w kolorze ciemnopomarańczowym lub czerwonym

tangelo – mieszaniec z grejpfrutem. Owoce bardzo słodkie i soczyste z gorzkim posmakiem. 

Istnieje wiele kultywarów, w tym również bezpestkowe.

Zastosowanie

Roślina uprawna: głównie Japonia, Brazylia, Dekan i basen Morza Śródziemnego oraz południe Stanów Zjednoczonych. Do Europy mandarynka trafiła na początku XIX wieku. Nazwa jej wzięła się od nazwy wyspy Mauritius na Oceanie Indyjskim, którą niegdyś nazywano Mandarą. Może być uprawiana w strefach 9-11. 

Sztuka kulinarna: jadalne owoce głównie do spożycia na surowo, ale również na przetwory (dżemy, kompoty). 100 g owocu dostarcza 40 kilokalorii. 

Owoce zawierają około: 

87% wody, 

8% cukrów, 

0,9% białka, 

1,9% błonnika, 

dużo witaminy C (30 mg/100 g), 

witaminę A 

kwas foliowy 

potas, 

wapń, 

fosfor, 

magnez, 

sód, 

żelazo 

cynk.

Z liści otrzymuje się olejek eteryczny, wykorzystywany w przemyśle spożywczym i perfumeryjnym.

----------------------------------------------------------

Mango (Mangifera indica L.), zwane też mangusodrzewem, mangowym drzewem, posmaczem indyjskim – gatunek drzew należący do rodziny nanerczowatych. Pochodzi z obszarów Indii, Malezji, Chin, Filipin. Uprawiany jest w rejonach o klimacie zbliżonym do klimatu zwrotnikowego.

Morfologia

Pokrój

Drzewo wiecznie zielone dorastające do 30 m wysokości. Drzewa odmian szlachetnych nie są tak wysokie, ale bardziej rozłożyste.

Liście

Lancetowate, całobrzegowe, podłużne, do 25 cm długości, zebrane w rozety.

Kwiaty

Kwiaty o barwie żółtej lub czerwonej są małe, niepozorne, zebrane w duże, rozgałęzione kwiatostany. Jeden kwiatostan składa się czasami z 5000-7000 kwiatów.

Owoce

Pestkowce o długości do 15–20 cm. 55% owocu stanowi miąższ, resztę stanowi nasienie - pestka (budową przypomina śliwkę). Jest ona duża, silnie spłaszczona, przytwierdzone są do niej włókna. W owocach szlachetnych odmian włókna te znajdują się tylko przy pestce, w owocach odmian prymitywnych przebiegają przez cały miąższ, co obniża jakość owocu. Owoc jest na ogół wydłużony i spłaszczony. Skórka ma początkowo barwę ciemnozieloną, przechodząca później w różne odcienie żółto-złoto-czerwone. Skórka jest cienka i gładka, lecz twarda, dlatego, pomimo iż jest jadalna, usuwa się ją przed spożyciem. Miąższ ma barwę pomarańczowożółtą, jest bardzo aromatyczny i soczysty. Owoce niektórych odmian półdzikich mają mocny posmak żywiczny. Wielkość owocu jest różna. Znane są odmiany o owocach średniej wielkości, ważących 100-200 g. Najlepsze handlowe odmiany maja owoce większe: 300-500 g. Są też odmiany o owocach ważących od 1–2 kg.

Biologia i ekologia

Drzewa mango są długowieczne, dożywają 300 lat i więcej. Rosną na wysokości do 1200 m n.p.m. Zarówno kwiaty, jak i kwiatostany rozwijają się stopniowo. Okres kwitnienia wynosi 20–40 dni. Kwiaty mango są wiatropylne, ale owady odgrywają ważną rolę w zapylaniu. Mango kwitnie najczęściej raz w roku, w Indiach od grudnia do marca, a w USA w styczniu i lutym.

Zastosowanie

Roślina uprawna:. Mango jest najważniejszym owocem Indii. Stanowi połowę produkcji owoców w Indiach, wynoszącą 7 mln ton. Sady mangowca zajmują tam powierzchnie 1 mln ha. Poza Indiami uprawia się go w wielu krajach, zwłaszcza w klimacie zwrotnikowym i podzwrotnikowym (Mjanma, Syjam, Pakistan). Hiszpanie i Portugalczycy zawieźli mango indyjskie do Ameryki Południowej, stamtąd trafiło ono do Afryki oraz Australii. Dziś mango uprawiane jest także w Ameryce Północnej. 

Przechowywanie: owoce, które mają być przechowywane przez dłuższy okres lub też transportowane na większą odległość, zbiera się jeszcze wcześniej, gdy zielona ich barwa zaczyna jaśnieć. Niedojrzałe, twarde jeszcze owoce, mogą dojrzeć normalnie i osiągnąć swój normalny smak, nie zniosą jednak długiego przechowywania lub transportu. Maksymalny czas przechowywania w najlepszych warunkach nie przekracza 10 tygodni. Powodem tak krótkiego przechowywania się owoców jest ich wrażliwość na niskie temperatury. Mango jest wrażliwe na mróz. Już lekkie przymrozki dochodzące do -2 st. C mogą wyrządzić bardzo poważne szkody na plantacjach. Owoce niektórych odmian łatwo się psują, nawet w temperaturze +10 st. C. Na ich powierzchni występują brązowe plamy, miąższ nie mięknie, nie dojrzewa, natomiast pleśnie opanowują całe owoce, powodując ich gnicie. 

Z młodych liści mango mieszkańcy Indii sporządzają sałatkę. 

Owoc mango jest bardzo smaczny, o słodkim smaku i specyficznym aromacie. Spożywany jest na surowo, konserwuje się go w puszkach, służy do wyrobu soków, dżemów, galaretek, suszone owoce dodaje się do sosów. 

Pokrojony miąższ używa się do sałatek owocowych, lodów, słodkich potraw, przystawek z szynki, raków, łososia i potraw mięsnych. 

W Indiach nasiona wydobywane z pestek służyły jako pokarm w okresach głodu. Z nasion wyrabia się masło mangowe, są one środkiem przeciw robaczycom. 

W niektórych rejonach Indii mango stanowi w pewnej porze roku główne, a czasem jedyne pożywienie ludności. Miąższ mango zawiera około w 100 gramach:

82 g wody

15,3 g węglowodanów 

1,5 g błonnika

0,5 g białka

190 mg potasu 

18 mg magnezu 

13 mg fosforu

10 mg wapnia 

7 mg sodu

0,5 mg żelaza 

34 mg witaminy C 

1,2 mg witaminy A 

0,03 mg witaminy B1

0,04 mg witaminy B2

0,3 mg witaminy B3 (PP),

Wartość energetyczna to 60 kcal.

Zastosowanie w kosmetyce: od niepamiętnych czasów dzięki swoim właściwościom zmiękczającym i ochronnym olejek z mango był składnikiem kremów pielęgnacyjnych. Aktywne substancje zawarte w ekstrakcie z mango czynią go doskonałym surowcem znajdującym swoje zastosowanie w produktach do pielęgnacji skóry i włosów ze względu na działanie nawilżające i kondycjonujące. Dzięki zawartości witamin C i E – wykorzystywany jest w produktach o działaniu przeciwstarzeniowym ponieważ doskonale nawilża warstwę rogową, przywraca skórze elastyczność i młodzieńczy wygląd.

Owoce mango u alergików mogą powodować podrażnienia skóry, polegające na puchnięciu warg i wysypce pojawiającej się na ciele. 

Niskiej jakości drewno drzewa mangowego używane jest jako opał i surowiec na skrzynki. 

Dowody używania mango w rytuałach i innych zwyczajach znaleziono w hinduskiej mitologii.

Uprawa

Historia uprawy: Przypuszcza się, że zaczęto je uprawiać w Indiach ok. 4000 lat temu. Już w najstarszych księgach hinduskich znajdują się wzmianki o mango, które nazywane jest "owocem bogów". Współczesna literatura sadownicza opisuje ponad 1000 jego odmian. 

Sposób uprawy: Mango owocuje zwykle przemiennie, co drugi rok plon jest bardzo mały. Drzewa cierpiące na niedostatek azotu owocują co 3-4 lata. Owoce mango rosną bardzo szybko, ostateczną wielkość mogą uzyskać już w 2 miesiące po kwitnieniu, a 3 do 4 miesięcy po kwitnieniu dojrzewają na drzewach i można je zbierać. Sezon dojrzewania mango jest bardzo krótki (najczęściej w końcu maja, a najpóźniej w lipcu). Istnieje sposób zmuszenia drzew do kwitnienia drzew w takiej porze roku, w jakiej normalnie nie kwitną, wskutek czego owocują one w porze nietypowej. Sposób ten jest stosowany od niepamiętnych czasów na Filipinach, polega na paleniu pod drzewami ognisk z trawy lub innych materiałów pochodzenia roślinnego – przez tydzień. Najlepsze rezultaty daje palenie ognisk w grudniu i styczniu. Jest to zabieg kosztowny i nie nadający się do stosowania na szeroka skalę. Owoce mango mogą uzyskać na drzewie dojrzałość konsumpcyjną, wówczas jednak łatwo spadają. Dlatego nawet do bezpośredniej konsumpcji zrywa się je przynajmniej kilka dni wcześniej, kiedy dopiero zaczynają mięknąć, a zielona skórka ma już pomarańczowoczerwoną barwę. Owoce wcześniej zerwane dojrzewają w ciągu kilku dni w temperaturze pokojowej.

Znaczenie w hinduizmie

Drzewo mango symbolicznie reprezentuje bóstwa: Lakszmi, Gandharwa, Gowardhan. 

Ogrody i lasy mangowe wspominają najwieksze eposy hinduistyczne Ramajana i Mahabharata. 

Liście mango (dokładnie pięć liści) używane są: 

w ceremoniach jadżńa, 

do dekorowania naczynia Lakszmi Ghata, 

podczas hinduistycznej ceremonii ślubnej.

Kwiaty mango używane są w kulcie bogini Saraswati. 

Drzewo amra czczone jest jako sthalawryksza przy miejscu pielgrzymkowym ( tirtha) w Kanchipuram w południowoindyjskim stanie Tamil Nadu.

--------------------------------------------------

Marakuja (Passiflora edulis Sims) – gatunek rośliny z rodziny męczennicowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej (Brazylia, Argentyna, Paragwaj), została też zawleczona i rozprzestrzeniła się w Nowej Zelandii, Afryce, Makaronezji, na Hawajach i Galapagos. Jest powszechnie uprawiana w krajach tropikalnych. W Azji popularne są dwa kultywary:

odmiana indonezyjska P. edulis forma edulis występująca w dwóch odmianach: z owocami o skórce fioletowej, zwana markisa, oraz odmiana o skórce żółtopomarańczowej o lokalnej nazwie konyal, 

P. edulis forma flavicarpa o owocach żółtych, uprawiana w Malezji, Tajlandii i na Filipinach.

Skórka odmiany fioletowej po zbiorze bardzo się marszczy, co jednak nie wpływa na jakość owoców. Miąższ obu odmian zawiera około 32% soku.

Morfologia

Pokrój

Krzewiaste pnącze o długości pędów do 15 m. Posiada pochodzące z przekształconych pędów wąsy czepne.

Liście

Naprzemianległe, głęboko 3-klapowe o piłkowanych brzegach, o długości i szerokości 5-22 cm.

Kwiaty

Bardzo charakterystyczne, białawe lub fioletowe, o średnicy 5–7 cm. Wyrastają pojedynczo w kątach liści i otoczone są od dołu 3-listkową okrywą. Mają krążkowate, silnie rozwinięte dno kwiatowe, 5-działkowy kielich, 5-płatkową koronę i złożony z 3 okółków przykoronek. Najbardziej zewnętrzny z tych okółków ma postać kolorowych nitek, wewnętrzny zaś przylega do androgyneforu, na szczycie którego znajduje się 5 pręcików otaczających 1 słupek.

Owoc

Jajowata lub okrągława jagoda o długości 4–10 cm, z licznymi ciemnymi nasionami, otoczonymi szklistą, pomarańczową osnówką. Okrywa włóknista, ciemnopurpurowa lub żółta.

Zastosowanie

Sztuka kulinarna. Owoce marakui zjada się na surowo wraz z pestkami lub bez nich. Owoce są też wykorzystywane do produkcji jogurtów, soków, lodów. Mają kleisty, galaretowaty i orzeźwiający miąższ o smaku słodko-kwaśnym.

---------------------------------------------------

Migdałowiec pospolity (Amygdalus communis L.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny różowatych. Pochodzi z Azji Środkowej i Mniejszej.

Morfologia

Pokrój

Krzew lub nieduże drzewo o wysokości do 10 m.

Liście

W kształcie lancetowatym o piłkowanym brzegu, zrzucane na zimę.

Kwiaty

Rozwijają się przed pojawieniem się liści. Białe lub różowe. Mają 5 działek kielicha, 5 odwrotnie jajowatych płatków korony, 1 słupek i liczne pręciki.

Owoce

Podłużny i spłaszczony pestkowiec o długości do 6 cm, o włóknistej zielonkawej barwie. Młode owoce jadalne. Po opadnięciu wyłuskane pestki w handlu noszą nazwę migdałów.

Roślina trująca

Nasiona odmiany gorzkiej (var. amara Focke) w większej  ilości są trujące – wywiązuje się w nich kwas pruski.

Zastosowanie

Roślina uprawna:: uprawiana głównie w basenie Morza Śródziemnego: Hiszpania, Francja, Włochy, a także w Kalifornii. Północny zasięg upraw w Europie przebiega przez Czechy i Słowację. W przemyśle spożywczym występują w charakterze bakalii oraz często przerabiane są na marcepan. Z nasion migdału tłoczy się bardzo smaczny i posiadający duże własności odżywcze olej migdałowy. 

Roślina kosmetyczna: olejek migdałowy stosowany jest jako składnik lotionów, mleczek i kremów. Otręby migdałowe bywają też stosowane do mycia bardzo wrażliwej skóry. 

Olej znajduje zastosowanie do smarowania precyzyjnych mechanizmów.

Odmiany

A. communis var. sativa – odmiany słodkie, owoce wykorzystywane w cukiernictwie, podobnie pestki. Z nasion tłoczy się olej migdałowy wykorzystywany w przemyśle do smarowania precyzyjnych urządzeń. Z soku świeżo wyciśniętych owoców otrzymuje się napój – orszadę. 

A. communis var. amara Focke – odmiany gorzkie, uprawiane na mniejszą skalę. Otrzymywany z ich pestek olej używany jest do produkcji niektórych likierów, a także mydła i esencji zapachowych wykorzystywanych w przemyśle spożywczym.

------------------------------------------

Morela pospolita, m. zwyczajna (Armeniaca vulgaris Lam.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny różowatych. Pochodzi z Azji, w stanie dzikim występuje od Chin poprzez środkową Azję po Azję Mniejszą. Jest uprawiany w wielu krajach świata, również w Polsce

Morfologia

Pokrój

Drzewo lub krzew o wysokości nawet do 15 m.

Liście

Jajowate, podwójnie pikowane

Kwiaty

Rozwijają się przed liśmi są białe, rzadziej różowe. Mają 5-płatkową koronę, 1 żółty słupek omszony w dolnej części i liczne pręciki. Pąki kwiatowe powstają zarówno na krótkopędach, jak i na długopędach.

Owoce

Kulisty i nieco spłaszczony pestkowiec o skórce pomarańczowej z niewielkim rumieńcem i pomarańczowym lub żółtym miąższem. Ma masę 30-70 g.

Zastosowanie

Jest owocem uprawianym od ponad 4000 lat. Miejscem jej pochodzenia są Chiny. Jednak do Europy dotarły z Armenii, barwa morelowa jest trzecim kolorem na fladze ormiańskiej.To bardzo ceniony owoc w Armenii, jego łacińska nazwa pochodzi właśnie od nazwy tego kraju. W 2010 roku na Konkursie Piosenki Eurowizji, reprezentantka Armenii. Podczas wojen rzymskich i perskich w I w. p.n.e. morele trafiły na tereny Włoch i Grecji. Stamtąd w XIII wieku rozpowszechniły się w innych krajach europejskich.Francja i kraje Ameryki poznały morelę w XVII wieku. 

Roślina uprawna: główne ośrodki uprawy: Chiny, USA, rejony śródziemnomorskie, republiki środkowoazjatyckie, Argentyna, Chile. znajduje się w rejestrze roślin uprawnych Unii Europejskiej. W Polsce największe uprawy są w rejonie tarnobrzeskim. Polska leży na północnej granicy zasięgu upraw. Czynnikiem hamującym jest wrażliwość pączków kwiatowych na mróz w czasie zimy i na przedwiośniu. Z tego względu jej uprawa nie ma u nas większego znaczenia i występuje głównie w uprawach amatorskich w najcieplejszych rejonach kraju. W Chinach uprawia się ją od 4000 lat, w Cesarstwie rzymskim znana była już w I w. n.e. Obecnie uprawiane odmiany pochodzą od kilku dzikich gatunków.

Sztuka kulinarna: jadalne owoce spożywa się zazwyczaj na surowo, ale również suszone lub w przetworach. Zawierają dużo witaminy C – szklanka soku wystarczy na pokrycie dziennego zapotrzebowania na tę witaminę. Zawierają też sporo żelaza. Jadalne nasiona słodkie lub gorzkie zastępują migdały. 

Olej z nasion używany jest w przemyśle farmaceutycznym i perfumeryjnym.

Morele są źródłem żelaza, fosforu i potasu (300mg w 100g owocu). Zawierają beta-karoten (cztery razy więcej niż brzoskwinie) a także trzy razy więcej witaminy B2 (160mg w 100g). Dzięki temu morele pomagają w tworzeniu czerwonych ciałek krwi, wzmacniają i regenerują organizm. W porównaniu do brzoskwiń są jednak dziesięć razy bardziej kaloryczne.

Uprawa

Wymaga dużej ilości światła i ciepła, źle znosi długotrwałe opady, owoce wówczas masowo pękają i gniją. W zimie wytrzymuje mrozy do -30 °C, jednak rozwija się bardzo wcześnie na wiosnę i dlatego w Polsce jej kwiaty często przemarzają. W okres owocowania wchodzi w 4-5 roku po posadzeniu. Koronę prowadzi się w formie kulistej, lub szpalerowej, gdy morela uprawiana jest przy ścianie domu. Cięcie ogranicza się tylko do usuwania gałęzi chorych.

-------------------------------------

Nektarynka (Prunus persica var. nucipersica) – odmiana (a właściwie grupa odmian) brzoskwini zwyczajnej, od której nektarynki odróżnia przede wszystkim gładka skórka owoców. Pochodzenie nektarynek przez długi czas było zagadką. Podejrzewano, że jest to mieszaniec brzoskwini i śliwy. Jednak badania genetyczne wykazały, że brak charakterystycznego omszenia, to skutek ujawnienia się genu recesywnego, odpowiedzialnego za tę cechę rośliny. Jest uprawiana w Polsce.

Morfologia

Pokrój

Drzewo o wysokości do 6 m, krótkowieczne, żyjące do 30 lat.

Pień

Kora ciemno brunatnoszara, nieraz u dołu prawie czarna, podłużnie spękana.

Liście

Lancetowate, faliście ząbkowane, błyszczące.

Kwiaty

Różowe, pięciokrotne, o licznych słupkach i pręcikach. Kwitnie w kwietniu, przed pojawieniem się liści.

Owoce

Pestkowiec o masie 100-200 g, żółtej skórce z czerwonym rumieńcem. Dojrzewa w zależności od odmiany od lipca do października. Od owoców brzoskwini różnią się tym, że mają gładką skórkę, bez omszenia.

Zastosowanie

Roślina uprawna. Największe obszary jej uprawy znajdują się we Francji, Włoszech, Hiszpanii, Grecji, Stanach Zjednoczonych, Chile oraz w Południowej Afryce. W Polsce jest uprawiana, jednak jej uprawa, ze względu na duże wymagania cieplne jest narażona na ryzyko. Jej kwiaty często niszczone są przez przymrozki wiosenne. 

Sztuka kulinarna. Doskonały owoc jadalny, który stał się popularny dopiero na początku dwudziestego wieku. Ma aromatyczny i soczysty miąższ o żółtej, lub pomarańczowej barwie i bardziej zwarty, niż u brzoskwini, przez co łatwo oddziela się od pestki. Najczęściej używana jest do bezpośredniego spożycia, jako owoc deserowy, ale używana jest także jako dodatek do lodów, ciast. Robi się z niej także przetwory: dżemy, soki, kompoty, likiery, galaretki. Czasami poddaje się ją suszeniu. 

Wartości odżywcze: 100 g nektarynki zawiera: ok. 12 g węglowodanów, 214 mg potasu, 1 mg sodu, 9 mg wapnia, 28 mg fosforu, 13 mg magnezu, 0,5 mg żelaza, 0,13 mg cynku, 0,08 mg miedzi, 0,13 mg manganu, 13,7 mg witaminy C, ponadto: witaminę A, β-karoten, witaminę E, B1, B2, PP i 203 kJ energii.

--------------------------------------------

Orzech włoski (Juglans regia L.) – gatunek drzewa liściastego z rodziny orzechowatych. W stanie dzikim występuje na Bałkanach, w południowo-wschodniej Europie, południowo-zachodniej, środkowej i wschodniej Azji, w Himalajach, w północnej Mjanmie i południowo-zachodnich Chinach. W Polsce pospolicie uprawiany i często dziczejący, w niektórych rejonach kraju zadomowiony (kenofit). Obecnie (2012) klasyfikowany jako zajmujący liczne nowe stanowiska gatunek inwazyjny w początkowej fazie ekspansji.

Morfologia

Pokrój

Duże drzewo liściaste. Jeśli rośnie samotnie, bez konkurujących z nim innych drzew, to pień ma zazwyczaj krótki, a koronę szeroko rozbudowaną; w przeciwnym wypadku drzewo ma wyższy i szczuplejszy pokrój.

Pień

Osiąga wysokość 25-35 metrów, do 2 metrów średnicy. Kora gładka, srebrzystoszara, pokryta rozrzuconymi, wyraźnymi, nierównomiernymi bruzdami.

Liście

Naprzeciwległe, długości 25–40 cm, nieparzystopierzaste z 5-9 równowąskimi listkami. Największe trzy znajdują się u szczytu i mają 10–18 cm długości i 6–8 cm szerokości (para przy podstawie ma jedynie 5–8 cm długości). Rozwijają się stosunkowo późno, na przełomie kwietnia i maja, razem z kwiatami. Naukowcy z University of Illinois odkryli, że w liściach orzecha występują znaczne ilości progesteronu (żeńskiego hormonu steroidowego odpowiedzialnego za utrzymanie ciąży), jednak jego rola u roślin nie jest jeszcze poznana.

Kwiaty

Kwiaty męskie w postaci zwisających kotków długości 5–10 cm; żeńskie zgrupowane po dwa do pięciu (i więcej) na jednorocznych krótkopędach. Bardzo wyraźna dichogamia wyklucza zapłodnienie w obrębie jednego drzewa. U niektórych odmian hodowanych w cieplejszym klimacie dość częsta jest apomiksja, rzadziej spotykana u siewek (w Polsce najczęściej stosowany sposób rozmnażania gatunku).

Owoc

Kulisty lub lekko owalny nibypestkowiec. Zewnętrzna warstwa owocni stanowi mięsistą, zieloną okrywę, łatwo odpadającą jesienią. Wewnętrzna część owocni, czyli endokarp, tworzy zdrewniałą skorupę. Nasiono otoczone błoniastą łupiną, potocznie zwane jądrem, stanowi jadalną część owocu. Dojrzałe owoce orzecha włoskiego mają kształt owalny, długość 4–5 cm i średnicę 3–4 cm i powszechnie nazywane są orzechami.

Wymagania ekologiczne i rozwój

Należy do gatunków światłolubnych, wymagających do bujnego rozrostu dobrego nasłonecznienia a także ciepła. Najlepiej rośnie i plonuje na glebach żyznych, ciepłych, zasobnych w próchnicę i wapń (pH 7,8 -6,2). Najbardziej przydatne są lessy, czarnoziemy, gleby brunatne oraz rędziny. Nie udaje się na glebach podmokłych, zbyt ciężkich, zwięzłych i zimnych gdyż na takowych słabo rośni i przedwcześnie zamiera.

Drzewa szczepione zaczynają owocowanie względnie wcześnie (ok. 5-6 roku życia) i owocują do 150 - 200 lat. Drzewa na własnych korzeniach są bardzo długowieczne i owocują do 400, 500 lat (owocowanie rozpoczynają między 12 a 15 rokiem życia), choć w południowej Europie znane są również jeszcze starsze owocujące drzewa.

Tak jak inne rośliny sadownicze wymaga cięcia formującego w młodym wieku oraz cięcia sanitarnego i prześwietlającego w późniejszych latach. Najlepszym terminem jest sierpień gdyż wiosną ze względu na obfity płacz z ran łatwo dochodzi do infekcji chorobami drewna. Wyjątkowo można cięcie także przeprowadzać wczesna wiosną przed rozpoczęciem wegetacji.

Cechy fitochemiczne

Owoce zawierają znaczne ilości witamin, w tym szczególnie dużo witaminy E i z grupy B, B3, B5 i B6 . Orzechy zawierają ponad 50% lipidów, około 11% protein i 5% węglowodanów, a wartość energetyczna wynosi średnio ponad 520 kcal na 100 gramów. W orzechach tych występują znaczne ilości soli mineralnych, potasu, fosforu i magnezu.

Działanie allelopatyczne

Orzech włoski może wywierać ujemne działanie allelopatyczne na inne rośliny. W ekstrakcie z suchych liści orzecha włoskiego stwierdzono obecność szeregu substancji allelopatycznych, z których najważniejsze to związki z grupy flawonoli, kemferol i jego α-L-arabinofuranozyd. Natomiast juglon, allelopatyczny związek charakterystyczny dla całego rodzaju Juglans występuje jedynie w liściach świeżych, a w trakcie ich usychania zanika w wyniku polimeryzacji.

Orzech włoski nie wydziela juglonu w ilości wystarczającej do spowodowania jakichkolwiek zmian w otoczeniu i jest całkowicie bezpieczny dla roślin i zwierząt, a jego liście można kompostować. Wyjątkiem może być orzech włoski sadzony na podkładce z orzecha czarnego, który wydziela znaczne ilości juglonu do gleby.

Gatunek inwazyjny

W niektórych regionach południowej i centralnej Polski orzech włoski jest gatunkiem inwazyjnym w początkowej fazie ekspansji. Pomimo trwającej być może już od średniowiecza obecności w kraju pierwsze oznaki jego intensywnego i samorzutnego rozprzestrzeniania się poza uprawą zaobserwowano dopiero w latach 90 XX wieku. Obecnie (2012) zajmuje on liczne nowe stanowiska głównie na gruntach porolnych w pobliżu osad ludzkich, rzadziej natomiast kolonizuje obszary leśne - jego występowanie stwierdzono w Polsce m.in. w płatach źyznych buczyn.

Czynnikiem umożliwiającym rozprzestrzenianie orzecha włoskiego są ptaki z rodziny krukowatych przenoszące jego nasiona na odległości nieraz przekraczające 500 m i często zakopujące je na polach uprawnych (ornitochoria). Kiełkowaniu i dalszemu rozwojowi młodych orzechów sprzyja związane z przemianami w rolnictwie wyłączenie znacznych powierzchni gruntów ornych z użytkowania. Duże znaczenie ma również wzrost liczebności krukowatych żyjących w warunkach synantropijnych oraz prawdopodobnie coraz lepsze dostosowanie do lokalnych warunków uprawianych w kraju odmian. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym ekspansji mogą być zmieniające się warunki klimatyczne. W południowej i centralnej Polsce, na badanych powierzchniach w rejonie inwazji omawianego gatunku zagęszczenie okazów orzecha wahało się od 5 do blisko 1100 okazów na hektar nieużytków a średnie zagęszczenie na kilometr kwadratowy terenu wynosiło 1900 osobników

Rozprzestrzenianie się orzecha włoskiego może wywierać negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze. Drzewa tego gatunku są silnie konkurencyjne i przez zacienianie podłoża oraz uwalnianie substancji allelopatycznych mogą uniemożliwiać rozwój rodzimych gatunków roślin. Ponadto wydzielany do gleby juglon wpływa negatywnie na jej właściwości fizykochemiczne oraz żyjące w niej mikroorganizmy co może być problemem przy ewentualnej rekultywacji dziś porzuconych gruntów rolnych. Zwiększenie liczby owocujących orzechów włoskich może też wpłynąć na dietę niektórych gatunków ptaków i zmniejszyć skuteczność rozsiewanie przez nie rodzimych gatunków roślin takich jak np. leszczyna pospolita lub buk zwyczny.

Zastosowanie

Roślina uprawna: drzewo uprawiane metodami ekstensywnymi daje najwyższej jakości orzechy, nadające się tak do spożycia bezpośredniego, jak i do produkcji cennego oleju orzechowego. 

W uprawach amatorskich prawie wyłącznie, a w uprawach produkcyjnych najczęściej uprawia się orzechy rozmnażane z siewu. Ten sposób powoduje jednak, że poszczególne drzewa często różnią się znacznie pomiędzy sobą wieloma cechami uprawowymi. Na przykład późno wchodzą w okres owocowania i często ma to miejsce dopiero po 8-10 latach od posadzenia. Coraz częściej można jednak spotkać rośliny rozmnażane wegetatywnie przez szczepienie, które w okres owocowania najczęściej wchodzą już po 4-5 latach po posadzeniu. Od początku lat 90. dostępne są już odmiany polskiej hodowli. Polskimi odmianami zalecanymi do uprawy są 'Dodo', 'Leopold', 'Resovia' i 'Targo'. Ponadto w uprawie spotyka się jeszcze trzy inne odmiany: 'Albi', 'Silesia', 'Tryumf'. 

Historia uprawy: orzech włoski wprowadzono do zachodniej i północnej Europy w czasach Cesarstwa rzymskiego lub jeszcze wcześniej, a do obu Ameryk w XVII wiekux. Ważniejsze regiony, w których występuje orzech włoski, to w Europie - Francja, Rumunia, Bułgaria i Grecja, w Azji - Chiny, Kalifornia w Północnej Ameryce, a w Ameryce Południowej - Chile.

Drewno orzecha włoskiego cenione jest na równi z amerykańskim czarnym orzechem jako materiał do produkcji mebli oraz drewnianych elementów broni. 

Surowiec zielarski: liście, łupiny, kora, owoc 

Działanie: liście i zielone łupiny mają właściwości przeciwbakteryjne i przeciwzapalne, a także przeciwbiegunkowe i przeciwkrwotoczne. Ze względu na dużą ilość garbników polecane są jako środek ściągający w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych. Odwar stosuje się w stanach zapalnych gardła i jamy ustnej, oraz do przemywania i okładów przy trądziku, liszajach, oparzeniach. Zielone orzechy niszczą pasożyty układu pokarmowego. Napar z kory jest środkiem łagodnie przeczyszczającym. Ze względu na zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych owoce orzecha włoskiego zalecane są w diecie przeciwmiażdżycowej. 

Zbiór i suszenie: Liście zbiera się pod koniec czerwca i w pierwszych dniach lipca. Suszyć należy w przewiewnym, ocienionym miejscu. W suszarce do ziół temperatura nie powinna przekraczać 40 stopni. Niedojrzałe owoce zbiera się pod koniec lipca, nieco później zielone łupiny z owoców dojrzewających.

Kosmetyka: odwar z liści zmniejsza potliwość rąk i nóg, a sok z liści i zielonych owoców barwi włosy na kasztanowo.

-------------------------------------------------------

Leszczyna pospolita (Corylus avellana L.) – gatunek krzewu należącego do rodziny brzozowatych. Występuje w stanie dzikim w całej Europie i Azji Mniejszej po Kaukazie. W Polsce pospolita zarówno na niżu jak i w górach do ok. 1300 m n.p.m.

Pokrój

Duży, wielopienny krzew do 5 m wysokości. Gałęzie wzniesione, tworzące szeroką, gęstą koronę.

Pień

O gładkiej, popielatej korze z poziomymi, korkowatymi kreskami. Młode pędy w kolorze czerwonobrunatnym, szczeciniasto owłosione.

Liście

Opadające na zimę, skrętoległe, pojedyncze. Ogonek liściowy krótki do 10 mm, gruczołkowato owłosiony. Blaszka liściowa szerokoowalna do okrągłej o długości do 10 cm, podwójnie piłkowana, na szczycie zaostrzona, u nasady lekko sercowata. Młode liście obustronnie owłosione, potem z wierzchu matowozielone. Jesienią przebarwiają się na kolor żółty lub żółtobrązowy.

Kwiaty

Roślina jednopienna o kwiatach męskich zebranych w kotki zgrupowane po 2-4, kwiaty żeńskie rozwijają się na krótkopędach w pąkach, tak, że w czasie kwitnienia na zewnątrz widoczne są tylko czerwone znamiona. Kwitnie bardzo wcześnie (od lutego do kwietnia) w zależności od warunków atmosferycznych. Kwiaty męskie pylą bardzo obficie na żółto.

Owoce

Jest jednonasiennym, bezbielmowym orzechem, otoczonym okrywą powstałą ze zrośnięcia trzech podkwiatków. Zdrewniała owocnia (potocznie "skorupka") ma jasnobrązowy kolor i dość zmienny kształt, zależnie od odmiany. Owocnia zrośnięta jest podstawą z okrywą nasienną, po oderwaniu której pozostaje blizna nazywana tarczką. Okrywa do połowy podzielona jest na nieregularne klapy, bardzo zmienne. Owoce dojrzewają od września do października. Nazywane są potocznie orzechami laskowymi.

Ekologia

W rzadkich lasach liściastych stanowi najwyższą część podszytu, występuje również w zaroślach śródpolnych, zaroślach nadwodnych oraz na suchych stokach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl Querco-Fagetea, Ass, Stellario-Carpinetum. Gatunek nie ma specjalnych wymagań, poza nietolerancją gleb zbyt podmokłych. Niektóre szlachetne odmiany uprawne są bardziej wymagające, lubią gleby wapienne, głębokie i w miarę ciepłe. Dobrze rośnie na glebach żyznych, rędzinowych, zasobnych w węglan wapnia, a także w borach mieszanych i w zaroślach kserotermicznych. Unika gleb jałowych, suchych oraz podmokłych. Gatunek tolerancyjny w stosunku do światła – lubi miejsca słoneczne lub półcieniste. Może rosnąć w cieniu, jednak słabo wtedy owocuje. Ceniony jako domieszka biocenotyczna.

Zmienność

W uprawie spotyka się szereg odmian i mieszańców uprawnych, zarówno ozdobnych jak i sadowniczych. Formy sadownicze otrzymano głównie z podgatunku leszczyna

pontyjska (Corylus avellana var. pontica Winkl.), która w porównaniu z gatunkiem rodzimym charakteryzuje się większą siłą wzrostu i bardziej wzniesionym pokrojem, rodzi większe owoce o trójkątnej tarczce. W Średniowieczu sprowadzono ten podgatunek z Azji Mniejszej do klasztoru w Zell, skąd szereg odmian rozpowszechniło się w Europie pod nazwą Zellerówek

Odmiany uprawne

'Aurea' – zarówno liście jak i pędy o zabarwieniu jasnym, żółtawym przez cały sezon. Krzewy osiągają około 4 metry wysokości (roczny przyrost w granicach 20 cm). Odmiana stosunkowo tolerancyjna jeśli chodzi o glebę (wymaga wilgotnej). Stanowiska słoneczne do półcienistych. 

'Barceloński' - odmiana bardzo plenna, regularnie owocująca. Jest dość odporna na niskie temperatury. Krzew rośnie dość silnie tworząc rozłożysta koronę. Dorasta do około 5 metrów wysokości. Posiada duże i smaczne orzechy.

'Contorta' – mały krzew o poskręcanych korkociągowato pędach i pofalowanych oraz pozwijanych liściach, mniejszych niż u typu. Doskonały, karłowy krzew do skalniaków. Dwudziestoletnie okazy mają ok. 1-1,5 m (maksymalnie do 3 m). Kwitnie w okresie lutego i marca, owocuje niezbyt obficie. 

'Fusco-rubra' – odmiana rdzawolistna. Młode liście ciemno purpurowe, później ciemnozielone (często mylona z C. maxima Mill. 'Purpurea', która ma liście ciemnopurpurowe przez cały sezon). 

'Heterophylla' (var. lacinata Kirch.) - odmiana strzępolistna. Liście pierzaste, ostro klapowane. Bardzo rzadka, chyba tylko w kolekcjach dendrologicznych. 

' Olbrzymi z Halle' - odmiana obcopylna. Krzew rośnie silnie, dorasta do około 5-6 metrów, tworząc rozłożystą i średnio zwartą koronę. Posiada bardzo duże orzechy.

'Trapezuński' - bardzo plenna odmiana o podłużnych owocach. Charakteryzuje się małą tendencją do wysychania ziaren owocu. Jest bardzo dobrym zapylaczem dla innych odmian leszczyny. Dojrzałość zbiorcza przypada na drugą dekadę września. Jest mało wrażliwa na moniliozę.

Zastosowanie

Roślina uprawna - jako roślina sadownicza w Polsce bez znaczenia, głównie uprawy amatorskie oraz doświadczalne. Na świecie szlachetne odmiany leszczyny uprawia się głównie w basenie Morza Śródziemnego (cieplejszy klimat, co zdecydowanie zwiększa plonowanie). Największym producentem na świecie jest Turcja, poza tym duże hodowle w Hiszpanii, Włoszech i na Półwyspie Bałkańskim oraz w Stanach Zjednoczonych (przede wszystkim Kalifornia). 

Często wykorzystywane są niektóre odmiany ozdobne w architekturze zieleni. 

Drewno jest miękkie i nietrwałe, używane jako węgiel rysunkowy. Leszczynowe pręty, cenione za swą giętkość, używane były na wędki, bicze, laski oraz faszynę. 

Z owoców uzyskuje się olej, który znajduje zastosowanie w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, farbiarskim oraz kosmetycznym.

------------------------------------------------------

Melonowiec właściwy (Carica papaya L.), nazywany przeważnie papają, czasami melonowym drzewem – gatunek rośliny z rodziny melonowcowatych (Caricaceae). Pochodzi z Ameryki Południowej, Środkowej i południowych rejonów Ameryki Północnej (Meksyk, Floryda). Obecnie uprawiany w tropikach i subtropikach

Morfologia

Pokrój

Bylina o drzewiastym pokroju. Ma pień o wysokości 5-10 m, ale bez gałęzi. Dolna część pnia posiada charakterystyczne „blizny” po starych (odpadniętych) liściach i owocach.

Liście

Długie liście są spiralnie rozmieszczone na szczycie pnia. Długoogonkowe liście o średnicy 50-70 cm mają siedem długich „wcięć”.

Kwiaty

Roślina jest zasadniczo dwupienna. Kwiaty wyrastają w zagłębieniach liści (na połączeniu z pniem). Drobniejsze kwiaty męskie zebrane są w grona, większe żeńskie wyrastają po 3. Mają 5-krotny kielich, białawą koronę (w męskich kwiatach jest lejkowata, 5-płatkowa, w żeńskich 5-płatkowa), 1 słupek.

Owoc

Owalne lub gruszkowate jagody o długości do 45 cm i średnicy do 30 cm. Owoce kiedy są dojrzałe stają się miękkie i zmieniają kolor z zielonego na pomarańczowy lub ciemnożółty. Wnętrze owocu zawiera dużą ilość małych, kulistych i jadalnych nasion.

Zastosowanie

Rośliny owocowe: Jest powszechnie uprawiana w krajach tropikalnych. Owoce dojrzewają już na jednorocznych roślinach. 

Kulinaria: Miąższ owocu jest jadalny, bogaty w witaminy i ubogi w kwasy. Dzięki dużej zawartości papainy ułatwiają trawienie. Jadalna jest także skórka owoców. Owoce mogą być spożywane na surowo, nadają się również na przetwory. Wytwarza się z nich marmoladę, napój alkoholowy, kandyzuje się je oraz konserwuje w puszkach. Jadalne są także niedojrzałe owoce, które przed spożyciem należy ugotować.

Wartość odżywcza

Owoce zawierają:

9% cukrów (w równych ilościach glukozę, fruktozę i sacharozę); 

dużo karotenów; 

witaminy C (60 mg/100 g), A, z grupy B; 

mało kwasów (0,2% – kwas cytrynowy i jabłkowy); 

100 g owocu dostarcza 38 kilokalorii.

----------------------------------------

Miechunka peruwiańska (Physalis peruviana L.) – gatunek byliny z rodziny psiankowatych. Inne nazwy: miechunka jadalna, rodzynek brazylijski, wiśnia peruwiańska, jagoda inkaska. Pochodzi z Ameryki Południowej (Boliwia, Peru, Kolumbia i Ekwador), ale rozprzestrzenił się w wielu innych regionach świata: Australia i Nowa Zelandia, Wyspy Brytyjskie, Hawaje, Karaiby, Wyspy Galapagos, a także w wielu regionach Afryki, Azji i Polinezji. W Polsce jest czasami uprawiany.

Morfologia

Pokrój

Roślina owłosiona, silnie rozgałęziona o wzroście sympodialnym. Osiąga w swoim naturalnym środowisku do 1,2 m wysokości.

Łodyga

Płożąca, silnie owłosiona.

Liście

Sercowate i nieco filcowate.

Kwiaty

Wyrastają pojedynczo na zwisających szypułkach. Są obupłciowe, samopłodne. Mają charakterystyczny, rozdęty podczas kwitnienia kielich. Korona kwiatów żółta, 5-łatkowa, dołem pokryta ciemnymi plamkami.

Owoce

Okrągła i pachnąca jagoda. Owoce osiągają masę 4–5 g i są zamknięte w zrośniętych działkach kielicha.

Zastosowanie

Roślina uprawna: na obszarze swojego naturalnego występowania jest uprawiana jako warzywo.

Sztuka kulinarna: owoc spożywany może być na surowo, bez niejadalnej otoczki, zasuszony lub duszony w słodkim sosie. Ma słodko-kwaśny smak. 

Wartości odżywcze: 9% glukozy (jest słodki), dość dużo jak na rodzinę psiankowatych witaminy C (ok. 11mg/100g).

Roślina ozdobna: w Polsce ze względu na warunki klimatyczne uprawia się ją jako roślinę jednoroczną. Jest uprawiana z rozsady.

-----------------------------------------

Pitaja lub smoczy owoc - to owoc wielu gatunków kaktusa. Pochodzi  Meksyku i Ameryki Środkowej, ale obecnie jest też uprawiany w wielu krajach Azji Południowo-Wschodniej takich jak Wietnam, Filipiny, Malezja, ale także na Tajwanie, Okinawie, Izraelu i w południowych Chinach. Pitaja kwitnie tylko w nocy. Kwiaty gatunków wytwarzających owoce pitai są duże, białe i pachnące, charakterystyczne dla danego kaktusa - są też z tego powodu nazywane królową nocy lub księżycowym kwiatem.

Zastosowanie

Owoce rosnące na Pustyni Sonora są nadal ważnym źródłem pożywienia dla tubylców. Szczep indian Seri, żyjący w północno-zachodnim Meksyku, dla których jest to wysoko ceniony owoc, zajmuje się jego zbieraniem na pustyni. Roślina jest przystosowana do życia w suchym, tropikalnym klimacie. Owocuje 30-50 dni po zakwitnięciu nawet 5-6 razy w ciągu roku. Wydajność w przypadku uprawy dochodzi do 30 ton z hektara uprawy. W przypadku nadmiernego nawadniania lub w latach bogatych w opady deszczu może dojść do zniszczenia kwiatów i niezawiązania owoców.

Masa owoców może wynosić od 150-600 gramów. Miąższ, który zawiera czarne pestki (podobnie jak w kiwi), spożywany jest na surowo. Jest słodkawy w smaku i niskokaloryczny. Schłodzenie owocu poprawia jego smak, dlatego często podawany jest w postaci deserów lodowych. Skórki są niejadalne, a nasiona nie są trawione w przewodzie pokarmowym.

Spożywane są również kwiaty - mogą być jedzone w sposób bezpośredni lub jako napar. Z owoców produkowane są też soki i wino.

Wartości odżywcze

100 gramów pitai ma wartość odżywczą 50 kcal i zawiera:

Popiół - 0,68 g 

Tłuszcz - 0,61 g 

Błonnik - 0,9 g 

Fosfor - 36,1 mg 

Karoten - 0,012 g 

Białko - 0,229 g 

Woda - 83,0 g 

Wapń - 8,8 mg 

Żelazo - 0,65 mg 

Ryboflawina - 0,045 mg 

Niacyna - 0,430 mg 

Kwas askorbinowy - 9,0 mg

-----------------------------------------

Pomarańcza gorzka (pomarańcza kwaśna) Citrus aurantium L. – gatunek rośliny wieloletniej  należący do rodziny rutowatych. Pochodzi z południowo-wschodniej Azji.

Charakterystyka

Pokrój

Krzew lub małe drzewo wysokości do 10 m. Młode pędy cierniste.

Liście

Podługowatojajowate, pachnące, ogonki oskrzydlone.

Kwiaty

Bardzo pachnące, dość duże. Mają drobny kielich, białą 5-płatkową koronę, 1 słupek i liczne pręciki.

Owoce

Mięsista jagoda, średniej wielkości, spłaszczona, o grubej, ciemnopomarańczowej skórce. W smaku owoc jest kwaśny, gorzki i orzeźwiający

Zastosowanie

Roślina uprawna: uprawiano ją na obszarze śródziemnomorskim już w X wieku. Aktualnie głównym producentem jest Hiszpania i Indie. 

Sztuka kulinarna: owoce rzadko spożywano na świeżo, raczej w postaci marmolady lub konfitury. Służy również do wyrobu likieru Curacao. Obsmażone w cukrze okrywy owoców używane są do ozdabiania ciast. Otrzymywany z okrywy olejek pomarańczowy używany jest jako esencja do ciast i słodkich potraw. 

Roślina lecznicza: zawiera olejek eteryczny (kwiaty i skórka), substancje goryczkowe i flawonoidy. 

Działanie : przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, uspokajające, relaksujące. Wspomaga trawienie, ułatwia przyswajanie składników pokarmowych. Posiada też działanie bakteriobójcze. Zawiera witaminę P, przez co uszczelnia ścianki naczyń włosowatych.

Olejek otrzymywany z pomarańczy gorzkiej znajduje zastosowanie także w: 

perfumerii (m. innymi Eau de Cologne) 

aromaterapii (słynie ze swych właściwości antydepresyjnych) 

leczniczo przy problemach układu trawiennego.

Siewki pomarańczy gorzkiej są używane jako podkładki pod pomarańczą słodką.

--------------------------------------

POMELO, pamelo, pompela, szadok Citrus maxima (Burm. f.) Merr – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny różowatych. Pochodzi z Malezji. Wzmianki o dzikich pomarańczach olbrzymich można spotkać w chińskiej literaturze z I stulecia p.n.e. Dla Europejczyków pomarańcza olbrzymia została odkryta w Palestynie w 1187 r. n.e., a także w Hiszpanii. W XVII w. Shaddock, brytyjski kapitan statku Kompanii Wschodnioindyjskie zabrał na pokład pomele z wysp Polinezji i zawiózł je na Barbados, gdzie zostały zasadzone. Po latach botanicy skrzyżowali je z pomarańczą chińską, w efekcie czego powstał grejpfrut.

Morfologia

Pokrój

Drzewo o kulistej koronie dorastające do 12 m wysokości.

Liście

Podłużnie jajowate, duże, o karbowanych brzegach i szeroko oskrzydlonym ogonku liściowym.

Kwiaty

O średnicy do 5 cm, 5-płatkowej koronie, 1 słupku i licznych pręcikach. Płatki korony białe, z zewnątrz zielono nakrapiane.

Owoce

Bardzo duże owoce, kuliste, ich masa może dochodzić nawet do 2 kg, a średnica do 20 cm. Są żółte, żółtozielone lub różowe, mają grubą, pokrytą woskiem skórkę (do 5 cm). Miąższ jest żółtawy lub różowy, podzielony na segmenty, wewnątrz są liczne nasiona. W smaku podobne do grejpfrutów, są jednak pozbawione silnej goryczki oraz mniej soczyste. Są to największe owoce z rodzaju cytrus (Citrus).

 

Zastosowanie

Roślina uprawna – uprawiana w klimacie ciepłym. Największy areał upraw znajduje się w Indiach, Chinach, Tajlandii na Malajach i w Izraelu.

Sztuka kulinarna -  owoce są spożywane na surowo lub kandyzowane, robi się z nich soki i marmoladę. Zawierają dużo witaminy C.

---------------------------------------------

Porzeczka (Ribes L.) – rodzaj krzewu z rodziny agrestowatych. Należy tu ok. 150 gatunków występujących na obszarach o klimacie umiarkowanym na całej półkuli północnej. 6 gatunków rośnie dziko w Polsce.

Morfologia

Pokrój

Krzewy zimozielone lub o sezonowym ulistnieniu i osiągające wysokość do 3 m.

Liście

Duże, 2-7 klapowe, dłoniasto wcinane, przylistki nie występują.

Kwiaty

Zazwyczaj niepozorne, małe, zebrane w długie grona. Słupek zwykle dwukrotny, zalążnia z wklęsłym dnem kwiatowym.

Owoce

Kulista jagoda koloru białego, czerwonego lub czarnego, na której pozostają resztki okwiatu.

Zastosowanie

Roślina uprawna: uprawa porzeczki rozpowszechniona jest głównie w Europie. W Polsce zajmuje ważne miejsce w uprawie roślin jagodowych. Porzeczki bywają sadzone również w ogródkach przydomowych. Rozmnaża się łatwo wegetatywnie za pomocą odkładów. Lubi gleby wilgotne. Gatunki sadownicze odporne na mróz, część ozdobnych (np. R. sanguineum) w czasie ostrych zim przemarza. 

Sztuka kulinarna: owoce nadają się na galaretki, dżemy, soki, wina, nalewki, kompoty, można jadać je na surowo. Zawierają cukier, pektyny,  duże ilości witaminy C i witaminy PP.

Gatunki flory Polski

porzeczka agrest, agrest (Ribes uva-crispa L., syn. R. grossularia L.) 

porzeczka alpejska (Ribes alpinum L.) 

porzeczka biała (Ribes niveum L.) 

porzeczka czarna (Ribes nigrum L.) 

porzeczka czerwona , p. dzika (Ribes spicatum E. Robson, syn. R. schlechtendalii Lange) 

porzeczka krwista (Ribes sanguineum Pursh) – gatunek uprawiany 

porzeczka skalna (Ribes petraeum Wulfen) 

porzeczka złota 

porzeczka zwyczajna (Ribes rubrum L., syn. R. vulgare Lam.) – antropofit zadomowiony

Mieszańce

porzeczkoagrest (Ribes ×nidigrolaria) – skrzyżowanie porzeczki czarnej i agrestu.

-----------------------------------------------

Poziomka pospolita (Fragaria vescaL..) – gatunek rośliny z rodziny różowatych. Inne nazwy: czerwona jagoda, koziomka. Rośnie dziko w całej Europie a także w Azji i Ameryce Północnej. W Polsce jest pospolity na całym obszarze. Jest uprawiany w wielu krajach świata, również w Polsce

Morfologia

Pokrój

Wysokość 5-20 (30) cm. Wytwarza sympodialne, długie i cienkie rozłogi. Odmiany uprawne nie posiadają rozłogów.

Liście

Głównie liscie odziomkowe. Są trójdzielne i grubo piłkowane, środkowy listek na krótkim ogonku, boczne listki są bezogonkowe, o klinowatych, niesymetrycznych nasadach. Listki są luźno owłosione, na górnej stronie ciemnozielone, spodem sinawe lub szarawe.

Kwiaty

Na łodygach wyrasta zwykle od 3 do 10 białych kwiatków na szypułkach tylko niewiele dłuższych od liści. Kwiaty promieniste o działkach kielicha odstających od "owocu", który (po dojrzeniu) odrywa się od nich.

Owoce

Soczyste, czerwone owoce pozorne bardzo podobne, lecz mniejsze od owoców truskawki. Nasiona rozsiewane przez zwierzęta lub ludzi (endochoria).

Zmienność

Tworzy mieszańce z poziomką twardawą (F. x hagenbachiana Lang et Koch) oraz poziomką wysoką. 

Występuje w wielu podgatunkach. 

W uprawie liczne odmiany uprawne, m.in. tzw. poziomka Regina (Fragaria vesca 'Regina').

Zastosowanie

Roślina uprawna

Jest uprawiana w licznych odmianach, głównie w uprawach amatorskich. Jej pospolitszym krewnym jest truskawka, lecz w krajach wyżej rozwiniętych poziomka o delikatniejszych, mniejszych i smaczniejszych owocach zyskuje coraz większe znaczenie.

Sztuka kulinarna

Owoce o średnicy 1-2 cm są smaczne i jadalne. Osiągają najlepszy smak dopiero w pełni dojrzałości. Zawierają wartościowe kwasy organiczne, węglowodany oraz bardzo dużo witaminy C, a także witaminy A, B1, B2, B6, E, H, PP i sole mineralne: wapnia, fosforu, kobaltu, zwłaszcza zaś żelaza. W 100 g poziomek znajduje się 60 mg witaminy C. Ze względu na aromat nieprzetworzone poziomki są znacznie lepsze w natychmiastowym spożyciu niż hodowlane odmiany poziomek i truskawek. Stosuje się je także do wyrobu marmolad, kompotów i kruszonów. Dziś już znacznie rzadziej zbierane ze środowiska naturalnego z powodu mniejszej wydajności od odmian hodowlanych.

Roślina lecznicza

Surowiec lekarski : młode liście (Folium Fragariae). Zawierają flawonoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, witaminy i inne substancje. Własności lecznicze mają jednak tylko liście z poziomek dziko rosnących – nie mają ich uprawiane odmiany ogrodowe. 

Działanie : ściągające, słabo moczopędne i ogólnie wzmacniające organizm. Stosuje się przy niektórych schorzeniach układu moczowego, nerek i schorzeniach żołądkowych związanych z biegunką.

-----------------------------------------------

Śliwa domowa (Prunus domestica L.) – poliploidalny gatunek roślin wieloletnich należący do rodziny różowatych, nie występujący w stanie dzikim. Formy wyjściowe powstawały prawdopodobnie wielokrotnie w warunkach naturalnych w wyniku samoistnego krzyżowania się dwóch dziko rosnących gatunków ałyczy (P. cerasifera) i śliwy tarniny (P. spinosa) lub wprost z poliploidalnych, dzikich form ałyczy. Ojczyznę śliwy domowej sytuuje się zwykle w rejonie Kaukazu, czasem też Azji Mniejszej I zakaukazie. Dalsze różnicowanie śliw domowych wiązało się z częstym krzyżowaniem wstecznym i selekcją odmian hodowlanych. Prawdopodobnie odmiany o pestkach łatwo odchodzących od miąższu owocu powstały ze skrzyżowania ałyczy z bałkańskim gatunkiem P. cocomilia Ten. Śliwy do uprawy wprowadzili Persowie, a w Europie Grecy i Rzymianie. Hodowla ich i selekcja trwa do dziś. Obecnie w uprawie jest około 2 tysięcy odmian uprawnych, choć znaczenie ekonomiczne ma około 100.

Charakterystyka

Pokrój

Nieduże drzewo dorastające do wysokości 10 m lub krzew. Istnieją jednak duże różnice odmianowe, a także różnice spowodowane warunkami, w jakich drzewa te rosną. Czynnikami warunkującymi wzrost są: rodzaj gleby, stanowisko, zabiegi agrotechniczne, podkładka. Śliwy mają 2-3 krotnie większy zasięg korzeni niż obwód korony. Mają też dobrze rozwinięte korzenie włośnikowe. Masa korzeni stanowi 30-45% masy całego drzewa.

Pędy

Różnią się znacznie długością, grubością i barwą, która może być od jasnozielonej przez ciemnozieloną po brązową z odcieniem fioletowym. Zdarza się że na pędach występują kolce ale na ogół tylko w młodocianym wieku. Na pędach występują wyraźnie widoczne przetchlinki różniące się kształtem (okrągłe, eliptyczne) i barwą (żółte, zielone, szare).

Pąki

Są u śliw bardzo charakterystyczne. Powstają zarówno na długo jak i krótkopędach. Bardzo często są po kilka w grupie, wtedy wszystkie są kwiatowe, albo środkowy jest liściowy a boczne kwiatowe. Na długopędach szkieletowych występują tylko liściowe, na krótkopędach na ogół tylko kwiatowe. Pąki kwiatowe są większe choć także wielkość jest zróżnicowana; małe ma np. Węgierka Zwykła a duże Renkloda Ulena. Pąki kwiatowe są zwykle jaśniejsze od liściowych.

Liście

Okrągłe, eliptyczne lub jajowate, o brzegach karbowanych lub piłkowanych. Charakteryzują się dużą zmiennością w zależności od położenia na drzewie. Do identyfikacji odmiany najlepiej jest porównywać liście na długopędzie, dobrze rozwinięte i wyrośnięte; najlepiej 7-10 liść, licząc od wierzchołka. Liście różnią się wierzchołkiem blaszki liściowej, który może być ostry, prosty lub rozwarty. Różnice pomocna w identyfikacji występują także na powierzchni blaszki liściowej, która na ogół jest mniej lub bardziej pofałdowana.

Kwiaty

Zazwyczaj białe, wyrastają na szypułkach po dwa. Są to kwiaty promieniste, 5-dzielne (składające się z 5 działek kielicha, 5 płatków korony) 20-30 pręcików ułożonych w 3 okółkach z 1 wolnego słupka powstałego z jednego owocolistka. Kwiaty śliw są owadopylne, a pod względem zapylenia odmiany dzielimy na samopylne, obcopylne, bądź też częściowo samopylne.

Owoce

Kulisty lub wydłużony, jadalny pwstkowiec. Możemy wyróżnić trzy warstwy: zewnętrzny egzokarp stanowiący skórkę, mięsiste jadalne wnętrze mezokarp, oraz twardą zdrewniałą pestkę endokarp okrywającą nasienie. Charakterystyczny dla owoców pestkowych jest szew powstały ze zrośnięcia się owocolistka który jest położony wgłębi na ogół wyraźnie widocznej bruzdy.

Owoce śliw mogą znacznie różnić się masą, drobne owoce mają 12-15g do dużych ponad 80g. Także duże zróżnicowanie u śliw może być ze względu na zabarwienie owocu i intensywność występowania nalotu woskowego. Barwa skórki może być zielona, żółtozielona, żółta, żółtoczerwona, czerwona, fioletowoczerwona, czerwononiebieska, granatowa i brązowa.

Zastosowanie

Roślina sadownicza: sadzona jest dla owoców.

Sztuka kulinarna: owoce zawierają ok. 8% cukru, 1,2% kwasów organicznych, sole mineralne, witaminy A, B1 i C. Owoce deserowe i na przetwory (susze, dźemy, powidła, marynaty), służą do otrzymywania nalewek i śliwowicy. 

Roślina lecznicza: Mają właściwości lecznicze (przeczyszczające). 

Drewno użytkowane jest w meblarstwie.

-------------------------------------------

Tamarillo – gatunek rośliny z rodziny psiankowatych. Występuje w stanie dzikim na terenie Peru, Chile, Ekwadoru oraz Boliwii. Jest uprawiany w Argentynie, Australii, Brazylii, Portugalii, Kolumbii, Kenii, Stanach Zjednoczonych, Wenezuelii i w Nowej Zelandii. Posiada jadalne owoce wielkości od 2 do 8 cm, występujące w 8 odmianach barwnych, m.in. czerwonej (najczęściej spotykanej w handlu), żółtej czy pomarańczowej. Są podobne do pomidora, mają galaretowaty miąższ i mało wyrazisty smak. Są też z nim spokrewnione – tak jak on należą do psiankowatych, choć krzaki cyfomandry osiągają rozmiary niewielkich drzewek.

-------------------------------------------

Truskawka – mieszaniec dwóch gatunków poziomki z rodziny różowatych. Ma wiele nazw zwyczajowych: poziomka ananasowa, poziomka wielkoowocowa, najczęściej jednak nazywana jest po prostu truskawką. Mieszaniec ten został uzyskany w Europie przez skrzyżowanie pochodzącej ze wschodniej Ameryki Północnej poziomki wirginijskiej (F. virginiana Mill.) z chilijską (F. chiloensis (L.) Mill.), którego dokonano w 1712 roku. Uprawiana ze względu na jadalne owoce, w warunkach Europy Środkowej wyjątkowo i przejściowo dziczeje (efemerofit).

Morfologia

Pokrój

Bylina o wysokości 15-45 cm.

Łodyga

Krótka o małym przyroście na długość, ale mająca przyrost na grubość, tworząca rozłogi zwane "wąsami", za pomocą których rozprzestrzenia się i rozmnaża wegetatywnie.

Liście

Trójlistkowe, na górnej stronie nagie i lśniące.

Kwiaty

Obupłciowe, złożone z 5 białych płatków korony lub ich krotności oraz różnej liczby działek kielicha ułożonych w dwóch okółkach i ieliszka. Zewnętrzny okółek ma mniejsze działki, wewnętrzne są dłuższe i szersze. Po przekwitnieniu przylegają do owocu. Na wypukłym dnie kwiatowym znajduje się ok. 20 słupków i 20-30 pręcików. W czasie kwitnienia kwiatostan łukowato przygięty do ziemi.

Owoce

Po zapyleniu kwiatu rozrasta się dno kwiatowe, tworząc jadalny owoc zbiorowy będący jagodą pozorną. Na jej powierzchni zawiązują się liczne orzeszki, będące właściwymi owocami. Kolor orzeszków w zależności od odmiany, od kremowego poprzez czerwonawy do purpurowego. Niektóre kultywary mogą owocować kilka razy w roku.

Zastosowanie

Roślina uprawna: uprawiana we wszystkich krajach klimatu umiarkowanego oraz w chłodniejszych rejonach podzwrotnikowych ze względu na smaczne owoce. Wg danych FAO największym producentem na świecie są Stany Zjednoczone gdzie w ostatnich pięciu latach zbiera się średnio około 1100 tys. ton. Kolejnymi producentami są Hiszpania, Rosja i Turcja. Polska z produkcją ponad 180 tys. ton rocznie jest na siódmym miejscu na świecie. Truskawka kaszubska lub "kaszëbskô malëna" jest wpisana do europejskiego systemu nazw i oznaczeń geograficznych. Rozporządzeniem Komisji Europejskiej (WE) nr 1155/2009 z dnia 27 listopada 2009 r. nazwę produktu zarejestrowano jako Chronione Oznaczenie Geograficzne. Truskawki w produkcji najczęściej rozmnażane są wegetatywne poprzez rozłogi. 

Sztuka kulinarna: owoce nadają się do bezpośredniego spożycia i na przetwory. Zawiera cenne substancje: antycyjany, witamina C, fosfor, żelazo, bromelina (dojrzałe owoce). Z owoców truskawki wytwarza się dżemy, kompoty oraz mrożonki a liście suszy na herbatkę. Z owoców można przyrządzać desery.

Odmiany uprawne

Wśród odmian uprawnych wyróżnia się:

Odmiany owocujące kilka razy (powtarzające): 'Capri', 'Elsinore', 'Selva', 'Albion', 'Everest', 'Promise'. 

Odmiany bardzo wczesne: 'Clery', 'Honeoye'. 

Odmiany wczesne: 'Laxton's Utylity', 'Królowa Luiza', 'Senga Precosa', 'Sensation' (smak ananasa), 'Sonata'. 

Odmiany średniowczesne: 'Elsanta', 'Delicatesse', 'Dukat' (PL)' i Senga Sengana'. 

Odmiany średniopóźne: 'Marmolada'. 

Odmiany późne: 'Madame Moutot', 'Elista', 'Louis Gauthier' (ananasowa, powtarzająca).

Wartości odżywcze

Jedna szklanka (144 g) truskawek stanowi około 45 kilokalorii (188 kJ) i zawiera witaminę C i flawonoidy.

Produkcja

Produkcja truskawek na świecie wykazuje tendencję rosnącą. Wg danych FAO w 2009 roku wyniosła 3 mln 779 tys. ton. Wielkość jednego miliona produkcja przekroczyła w 1966 roku, dwóch milionów w 1985 a trzech w 1999. Zdecydowanie największym producentem są Stany Zjednoczone produkujące w ostatnich latach od 1,1 do 1,3 mln ton. Kolejnym krajem jest Hiszpania z produkcją około 290 tys. ton, jednak ilości pomiędzy 200 a 300 tys. ton produkuje osiem krajów (w tym Polska). Produkcja w Polsce w 1978 roku przekroczyła po raz pierwszy 200 tys. ton i do chwili obecnej kształtowała się zawsze w przedziale pomiędzy 170 a 340 tys ton.

--------------------------------------------------

Winorośl właściwa (Vitis vinifera L.), nazywana także winoroślą winną, latoroślą winną – gatunek z rodziny winoroślowatych. Rośliny występujące w stanie dzikim i będące przodkami roślin uprawnych rosły niegdyś niemal w całym basenie Morza Śródziemnego, w rejonie Kaukazu i dalej na wschód po Turkmenistan. Winorośl uprawna, wyróżniana jako osobny podgatunek, rozprzestrzeniona została szeroko w postaci wielu odmian uprawnych na całym świecie. Z jagód wytwarza się przede wszystkim wina, poza tym wykorzystuje się je do bezpośredniego spożycia (także suszone jako rodzynki), do wyrobu soków, galaretek, dżemów, kwasu winowego i octu winnego. Z nasion tłoczony jest olej.

Rozmieszczenie i pochodzenie

Zasięg naturalny podgatunku dzikiego winorośli (subsp. sylvestris) obejmował pierwotnie rozległe obszary w basenie Morza Śródziemnego i Azji południowo-zachodniej. Był to jedyny przedstawiciel rodzaju Vitis w Europie i północnej Afryce. Podczas zlodowacenia północnopolskiego jego refugium był prawdopodobnie rejon Kaukazu oraz południowe krańce Europy tj. Półwysep Iberyjski i Apeniński, gdzie występuje największe zróżnicowanie genetyczne roślin tego gatunku (we Włoszech zwłaszcza na Sycylii). Stanowiska dzikich winorośli rozciągały się w czasach historycznych na rozległym obszarze południowej Europy od Hiszpanii poprzez Włochy, Szwajcarię, Austrię i Węgry, po Rumunię i kraje bałkańskie położone na południe od niej. Mapa zasięgu obejmuje wybrzeża Morza Czarnego i poprzez rejon Kaukazu po południowe wybrzeża Morza Kaspijskiego. Na wschodnich krańcach zasięgu występuje na izolowanych stanowiskach w Turkmenistanie i Tadżykistanie. Gatunek zasiedlał szeroki zakres siedlisk, ale przekształcenia w krajobrazie spowodowane działalnością człowieka ograniczyły występowanie tego taksonu niemal wyłącznie do lasów i zarośli na siedliskach aluwialnych. Dziko rosnące rośliny zostały zdziesiątkowane przez patogeny zawleczone z Ameryki Północnej (zwłaszcza mączniaka i filokserę), a dodatkowo straty powiększyło powszechne w XIX wieku regulowanie europejskich rzek. W efekcie dziko rosnąca winorośl stała się taksonem zagrożonym w Europie, rosnącym w rozproszonych i wątłych populacjach.

O ile sukcesywnie zmniejszał się areał występowania podgatunku pierwotnego winorośli, o tyle taksony udomowione były rozpowszechniane coraz szerzej na świecie i obecnie uprawiane sa na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy.

Morfologia

Pokrój

Pnącze o długości do 10 m, rzadko do 30, a nawet 40 m. Pień drewniejący, tęgi, może osiągać nawet 1,5 m obwodu. Kora szarobrązowa lub brunatna, podłużnie włóknista. Pędy są mniej lub bardziej bruzdowane, nagie lub z rzadka owłosione. Pędy rozgałęziają się sympodialnie. Pozorna, prosto rosnąca oś główna pędu w istocie jest ciągiem kolejnych bocznych odgałęzień, które rozwijając się spychają dotychczasowe pędy macierzyste w położenie boczne. Winorośl rosnąc czepia się podpór za pomocą widlasto rozgałęziających się wąsów czepnych, stanowiących  takie zepchnięte na bok i zmodyfikowane pędy. Wyróżnia się u winorośli długopędy i krótkopędy, przy czym te drugie rozwijają się w kątach liści i zamierają na jesieni aż po znajdujący się u ich nasady pąk kątowy. W kolejnym roku z tego pąka wyrasta długopęd.

Liście

Skrętoległe, długoogonkowe, dłoniaste i bardzo zmienne. Osadzone są na zwykle nagim ogonku długości od 4 do 8 cm (rzadziej do 10 cm). U nasady mają szybko odpadające przylistki. Blaszka liściowa ma podobną długość i szerokość mieszczącą się w granicach od 5 do 15 cm (rzadko osiągają do 20 cm długości). W ogólnym zarysie blaszka jest zwykle okrągława i na różną głębokość (zwykle dość mocno) dłoniasto klapowana. Klapy są 3 lub 5, różnej wielkości, często zachodzące na siebie, a zatoki między nimi są zaokrąglone. Brzegi klap w górnej i środkowej części są grubo i nieregularnie ząbkowane, środkowa klapa jest na szczycie zaostrzone. U nasady blaszka liściowa jest głęboko i wąsko sercowata, z klapami bocznymi często nachodzącymi na siebie. Użytkowanie jest dłoniaste, u nasady z 5 głównymi żyłkami, każda z 4–5 parami żyłek dalszego rzędu. Blaszka liściowa z wierzchu jest ciemnozielona, początkowo owłosiona, później naga. Od spodu jest jasnozielona i zwykle rzadko, kutnerowato szaro owłosiona, rzadko naga.

Kwiaty

Zebrane są w wiechy osiągające zwykle od 10 do 20 cm długości. Kwiatostany wyrastają naprzeciw liścia i ich szypuła ma od 1 do 5 cm długości. Jest naga lub pajęczynowato owłosiona i nierzadko wyrasta na niej nierozgałęziony wąs czepny. Kwiaty są niepozorne, drobne, zwykle obupłciowe u podgatunku uprawnego i zwykle rozdzielnopłciowe u podgatunku dziko rosnącego. Osadzone są na szypułkach osiągających do 2,5 mm długości. Mają wcześnie odpadający, drobny 5–działkowy kielich. Korona kwiatu składa się z 5 lancetowatych, żółtozielonych płatków o długości 1,5 mm, zrośniętych na szczycie. Podczas rozwoju owocu jest ona odrywana przez rozrastający się słupek, unoszona do góry i odpadająca. Kwiaty słupkowe mają sterylne, krótkie i zielone pręciki. W kwiatach obupłciowych lub pręcikowych znajduje się 5 pręcików o nitkach długości do 1 mm i owalnych, żółtych pylnikach do 0,8 mm długości. Słupek pojedynczy, w kwiatach męskich jest bardzo zredukowany. W kwiatach obupłciowych lub żeńskich składa się z owalnej zalążni, krótkiej szyjki i rozszerzonego znamienia. W nasady zalążni znajduje się 5 miodników. Kwiaty są równoczesne, owadopylne lub samopylne. W Polsce kwitną od czerwca do lipca.

Owoc

Kulista lub podłużna jagoda o średnicy do ok. 2 cm. Jest soczysta, słodka lub słodkokwaśna, u odmian uprawnych ma różne kolory – od jasnozielonkawego poprzez różowy i czerwony do niemal czarnego. Zawiera od 2 do 4 nasion. Nasiona mają kształt gruszkowaty lub owalny, mają dzióbek i osiągają do 6 mm długości. Szypułka owocu wydłuża się i grubieje podczas owocowania.